285
7. 5 Havo elektr uzatish liniyasining yashin ta’sirida o’chirilishini
hisoblash
Yashinga qarshi himoya elektr uzatish liniyasi o’tayotgan xududda
yashinning
intensivligi, liniya trassasining relьefi hamda xudud tuprog’ining
geologik va mineralogik strukturasi bilan aniqlanadi. Agar xududda bir yil
davomidagi yashinli kunlar soni 5 kundan kam bo’lsa, HEULda yashindan himoya
qo’llanilmaydi.
Metal (temir – beton) tayanchlarda bajarilgan liniyalarda yashindan
muhofoza qilishning qulay yo’li bitta yoki ikkita himoya trosini qo’llash
hisoblanadi. Himoya trosi o’rnatilmagan liniyalarning
himoyalanish sathi past
bo’lib, ularga yashinning urilishi tez–tez uchraydi.
Hozirgi vaqtda iqtisodiy nuqtai nazardan qabul qilib bo’ladigan tadbirlarni
qo’llash asosida xech qachon uchirilishga uchramaydigan absolyut yashinbardosh
elektr uzatishni yaratib bo’lmaydi. SHu sababli yashindan muhofaza qilishning
asosiy maqsadi yashindan shikastlanishni butunlay bartaraf etmasdan, uni ma’lum
bir chegaragacha kamaytirish hisoblanadi. Shu
munosobat bilan atmosfera
o’takuchlanishini tahlil qilishda bunday o’takuchlanishining maksimal
amplitudasini emas, balki bir yilda liniyaning impuls elektr mustahkamligidan
yuqori bo’lgan kuchlanishning yuzaga kelishlar sonini
aniqlash masalasi muhim
hisoblanadi. Bunday o’chirishlar soni bir yilda liniyaga uriladigan yashin
razryadiga bog’liq.
Agar elektr uzatish liniyasining o’rtadagi faza o’tkazgichi yoki himoya
trosining o’rtacha
osilish balandligi
h
bo’lsa, u vaqtda erning sirti bo’ylab
h
6
kenglikdagi va liniyaning uzunligi bo’yicha yashinni o’ziga qabul qiladi. Ikkinchi
tomondan har bir yashinli kunda er sirtining har bir 1 km
2
maydonida taxminan
0,1–0,15 marta yashining razryadlanishi sodir bo’ladi deb qabul qilganimizda
elektr
uzatish
liniyasining
l
uzunligida
yashinning
ta’siridagi
razryadlanishlarlarning o’rtacha soni quyidagicha aniqlanadi:
kun
r
'
o
ln
h
)
,
,
(
N
3
10
9
0
6
0
,
(7.31a)
286
bu yerda
kun
n
- bir yildagi yashinli kunlar soni.
Liniyadagi yashining razryadlanishi har xil intensivlikka ega bo’lishi
mumkin. U birinchi navbatda yashin tokining amplitudasi va uning vaqt bo’yicha
o’sishi (qiyaliq
koeffitsienti - a) bilan aniqlanadi. SHu sababli, liniya
izolyatsiyasiga ta’sir etayotgan kuchlanish yashin razryadining ikkita parametriga
– yashin tokining amplitudasi
(
Ya
I
) va tok impulsining qiyaliq koeffitsienti (
a) ga
bog’liq. Bu ikki parametrning ma’lum munosabatida izolyatsiyaga ta’sir etayotgan
kuchlanish liniyaning impuls
mustahkamligidan oshib ketib, uning qoplanishiga
olib keladi. Biroq har qanday razryad ham izolyatsiyaning qoplanishiga olib
kelavermaydi. SHunda liniya izolyatsiyasining qoplanish ehtimolini
Qop
belgilab,
uni hisobga olganimizda qoplanishlar soni
quyidagi formula yordamida
aniqlanadi:
3
10
9
0
