305
qo’shishdagi kabi o’tkinchi jarayon boshlanadi. Sig’imdagi
kuchlanish quyidagi
formula bo’yicha o’zgaradi:
}
te
Cos
U
e
]
t
SinSin
Sin
Cos
Cos
[
)
Ψ
(
Cos
{(
U
U
turg
J
'
O
0
0
0
0
0
1
. (7.53)
O’tkinchi jarayon paytidagi maksimal kuchlanish
Ψ faza
ga, ya’ni
teshilish
lahzasiga bog’liq. Takroran teshilishning paydo bo’lish imkoniyati tiklanayotgan
kuchlanish egri chizig’i bilan elektr mustahkamlikning tiklanish grafigi orasidagi
munosabatga bog’liq.
Elektr sistemasi elektr va magnit maydoni
energiyasini jamlaydigan
elementlardan
(masalan,
transformatorlar
induktivligi
bilan
liniyaning
sig’imlaridan) tashkil topgan. Bu elementlarning kombinatsiyasidan sistemada
ko’plab tebranish konturlari paydo bo’ladi va sistemada rezonans paydo bo’lish
potentsiali oshadi. Elektr sistemasi normal rejimda
ishlaganda bu tebranish
konturlari yuklama bilan shuntlangan holatda bo’ladi. SHuning uchun bu konturda
tebranishning rivojlanishi uchun energetik zahira mavjud bo’lmaydi. Lekin
avariya holatlarida bu tebranish konturlarining ba’zi
birlari yuklamadan
uzilganligi tufayli ularda erkin tebranishning rivojlanishiga imkon tug’iladi.
Kommutatsiya o’takuchlanishini tekshirilayotgan sxemani
R, X, C
parametrlardan tashkil topgan oddiy tebranish konturi
sifatida ifodalashimiz
mumkin (7.16- rasm). Masalan, bunday konturni tashqi zanjirga ulash yoki
o’chirishdagi
kommutatsiya jarayoni, kommutatsiya fazasiga va boshlang’ich
shartga, ya’ni sig’imda kuchlanish
0
U
ga
va induktilikdagi tok
0
I
ga bog’liq
bo’lgan o’tkinchi jarayonga olib keladi. Cig’imni kuchlanishi
0
U
ga, induktivlikni
toki
0
I
ga teng bo’lgan mustaqil manba deb qaralishi mumkin. SHuning uchun bu
konturda kechadigan o’tkinchi jarayonni har bir manba uchun alohida olib
qarashimiz va ustma–ust qo’yish usulidan foydalanishimiz mumkin.
306
7.16- rasm. Tebranish konturining sxemasi.
Kuchlanishi
)
(
Cos
е
qonuniyat bilan o’zgaruvchi manba ta’sirida
kechadigan o’tkinchi jarayonni ko’rib chiqish
uchun tebranish konturidagi
sig’imda kuchlanishni ikkita – turg’unlashgan
tur
U
va o’tkinchi
tk
'
o
U
tashkil
etuvchilarning yig’indisidan iborat deb qarash mumkin. Kuchlanish
tur
U
manba
chastotasi bilan o’zgaruvchi garmonik funktsiya bo’lsa,
tk
'
o
U
esa xususiy tebranish
chastotasi
2
2
0
0
va
so’nish
koeffitsienti
bo’lgan so’nuvchi
kuchlanishdir.
