328
Lider kanali er sirtiga har xil yo’nalishda tushishi mumkin. Faraz qilaylik,
yashining orientirlash nuqtasi YaQ bilan bir gorizontal tekislikda siljishi mumkin.
Orientirlash nuqtasi bevosita YaQ ustida joylashsa razryad YaQga bo’ladi. Lekin
orientirlash nuqtasining YaQdan uzoqlashishi bilan yashining erga urilish extimoli
oshib boradi. Agar YaQdagi razryadlanish kuchlanishi
U
p1
va erdagi
razryadlanish
kuchlanish
U
r2
bir-biriga teng bo’lsa, bu balandlikka "Orientirlash nuqtasi"ning
kritik joylashishi deyiladi (8.1- rasm). Agar himoyalanayotgan ob’ektni YaQ
yaqiniga joylashtirsak, ma’lum balandlikda yashin
kanalidagi kuchlanish bilan
ob’ekt orasidagi razryadlanish kuchlanishi YaQning razryadlanish kuchlanishidan
katta bo’lsa ob’ekt yashinning bevosita urilishidan to’la himoyalanadi. Lekin
orientirlash nuqtasining gorizontal yo’nalishda yashin qaytargichdan uzoqlashuvi
bilan yashinning erga yoki er ustidagi birorta ob’ektga
urilish ehtimoli oshib
boradi. Yashin qaytargich uchun kiritik nuqta deb razryadlanish kuchlanishlari
1
U
va
2
U
o’zaro teng bo’lgan nuqta qabul qilinadi. Bu nuqtadan razryadlanish
himoyalanayotgan ob’ektga yoki erga urilish extimollari o’zaro teng bo’ladi.
Nuqtaning yanada uzoqlashishida yashinning erga razryadlanishi kuzatiladi. Agar
yashin qaytargich yaqiniga himoyalanayotgan ob’ektni joylashtirsak himoyalash
ehtimoli uning balandligiga bog’liq.
8.1- rasm. YAshin qaytargichning orientirlash balandligi.
329
8.2- rasm. Yashin qaytargichning himoyalash sohasini tajribada aniqlash sxemasi.
YaQ atrofida yashinning bevosita urilish ehtimoli juda kichik bo’lgan
sohaga himoyalanish sohasi deyiladi. Agar havo oralig’ining razryadlanish
kuchlanishining taqsimlanishi notekisligini e’tiborga olsak YaQ ning ob’ektlarni
to’liq himoyalashi ma’lum extimolda bo’ladi.
YaQninig himoyalash sohasi tajribalar asosida eksperiment yo’li bilan
xaqiqiy himoyalash sohasi modelda va originalda o’xshashligidan topiladi.
Himoyalash sohasini tajriba yo’li bilan aniqlash sxemasi 8.2- rasmda keltirilgan.
Bu yerda IKG- impuls kuchlanish generatori, 1-orientirlash
balandligida lider
kanalining oxirini bildiradigan elektrod, 2- YaQ modeli, 3-
zaminlangan metal
tekislik. Bu sxemadagi razryadlanish rivojlanayotgan elektrod razryadning lider
bosqichini bildirib, orientirlash balandligida joydashgan deb olinadi.
Tajribalar
asosida "Orentirlash balandligi" balandligi
30
h
m bo’lgan sterjenli YAQ-lar
uchun
H
h
= 20;
trosli YaQlar uchun esa
H
h
=10 deb olinadi. YaQlarning
balandligi 30 metrdan ortiq bo’lganda "Orientirlash balandligi" sterjenli YaQlar
uchun
H=600 m,
trosli YaQlar uchun esa H=300 m deb qabul qilinadi.
Himoyalash sohasini tajriba yo’li bilan aniklashda
H balandlikda
joylashgan
IKG
330
elektrod YAQning modeliga nisbatan gorizontal yo’nalishda siljiydi. Elektrodning
har bir holatida bir necha marta razryad amalga oshiriladi.
Yakka sterjen ko’rinishidagi YaQning ma’lum
h
x
balandligida joylashgan
himoyalash sohasining radiusi quyidagi formula bo’yicha topiladi:
