Elektr sistemalarida rezonansli o’takuchlanishlar

315 
Ichki o’takuchlanishlarni shartli ravishda ikkita guruhga bo’lib o’rganamiz. 
Ulardan biri rezonansli ichki o’takuchlanish hisoblanadi. 
 Rezonansli o’takuchlanish – sistemaning simmetrik va nosimmetrik 
sxemalarida turg’unlashgan tebranish bilan bog’liq bo’lgan o’takuchlanish 
hisoblanadi. 
Rezonansli o’takuchlanishlar guruhiga quyidagilar kiradi: 
1) uzun liniyalarda simmetrik va nosimmetrik rejimlarda ishchi chastotadagi 
rezonansli o’takuchlanish; 
2) simmetrik rejimda aylanuvchi elektr mashinalarida o’z-o’zidan 
qo’zg’atilish rejimidagi o’takuchlanish; 
3) sistemaning nosimmetrik rejimida yuqori garmonikada rivojla-nadigan 
o’takuchlanish; 
4) temir o’zakli zanjirlarning nochiziq parametri bilan bog’liq yuqori va past 
chastotalarda ferrorezonans o’takuchlanish. 
Keltirilgan klassifikatsiya shartli hisoblanadi. Ayrim hollarda real elektr 
sistemasida har xil guruhlarga mansub bo’lgan o’takuchlanishlar paydo bo’ladi. 
Masalan, rezonansli o’takuchlanish ustiga o’tkinchi jarayonlar bilan bog’liq 
bo’lgan o’takuchlanishlar ta’sirida amplitudasi ancha katta bo’lgan o’takuchlanish 
kuzatilishi mumkin. 
Rezonansli o’takuchlanish eng murakkab jarayonlardan biri hisoblanadi, 
chunki elektr sistemasi elementlarining ko’pchiligi po’lat o’zakli bo’lib, ularning 
magnitlanish xarakteristikalari nochiziqlidir. Nochiziqli elektr zanjirlarida 
tebranish jarayonining kechishi bir–biridan farq qiladi. Tebranish konturining 
elementlarida kuchlanishning o’zgarishi ancha murakkab jarayon hisoblanadi. Shu 
sababli masalani ancha ixchamlashtirib qulay usullarni qullashimiz mumkin. 
Nochiziqli zanjirlardagi rezonans jarayonnini quyidagi 4 ta guruxga 
bo’lishimiz mumkin: 
a) garmonik rezonans – sxemada manbaning chastotasiga teng chastotada 
rezonans tebranishining paydo bo’lishi. Bunda asosiy chastotadan tashqari 

316 
ko’pgina yuqori garmonikalar paydo bo’lsa, etakchi o’rinni ishchi chastotadagi 
tebranish egalaydi. 
b) ultragarmonik rezonansda tebranish asosan yuqori garmonikalarning 
birida sodir bo’ladi. 
v) subgarmonik rezonansda zanjirda man’baning chastotasidan past bo’lgan 
chastotadan rezonans tebranishi rivojlanadi. Bu turdagi rezonans tarkibida 
bo’ylama kompensatsiyalovchi qurilma o’rnatilgan uzun liniyalari bo’lgan 
sistemada kuzatiladi. 
g) parametrik rezonansning paydo bo’lishi tashqi kuch ta’sirida tebranish 
konturining parametrlaridan biri (sig’im yoki induktivlikning) davriy ravishda 
o’zgarishida kuzatiladi.
Elektr sistemasida amalda yuqorida qayd etilgan rezonanslarning barchasi 
kuzatilishi mumkin. Masalan, juda uzun liniyaga ulangan gidrogeneratorning 
zanjirida qisqa tutashuv paytida parametrik rezonans, kompensatsiyalovchi 
uskunalar bilan jihozlangan etarli darajadagi uzunlikdagi liniyalarda esa
subgarmonik rezonans kuzatilishi mumkin . 
Yuqorida qayd etilganidek, o’takuchlanishlarni tahlil qilishda bizni
sig’imdagi kuchlanish qiziqtiradi. Uni esa ikkita – turg’un U

Download 6,12 Mb.