311
Transformator salt ishlash rejimining toki, dvigatelь yoki reaktorni o’chirish
sistema tomonidan induktiv yuklamani o’chirish
deb qabul qilinib, yuklama
tomonida
o’takuchlanishning
paydo
bo’lishiga
olib
keladi.
Bu
o’takuchlanishlarning sababi o’chirgich tokning tabiiy noldan o’tishidan oldin
uzishi yoki qirqishi hisoblanadi.
Bu operatsiya natijasida ajralayotgan magnit
maydon energiyasi elektr
energiyasiga aylanib, u yuklama tomonidagi sig’imni qo’shimcha zaryadlaydi.
7.18- rasm. Yuklanmagan transformatorni o’chirish paytida paydo bo’ladigan o’takuchlanishni
hisoblash uchun almashtirish sxemasi.
O’takuchlanish xosil bo’lish jarayonini 7.18- rasmda keltirilgan sxema
bo’yicha tushintirish mumkin. Bu sxemada transformatorning tarqalgan parametri
jamlangan parametri bilan almashtirilgan. Transformator
X
sist
reaktiv qarshiliq
orqali kuchlanishi
U
s
bo’lgan tarmoqqa ulangan.
O’chirgich tomonidan tokni kesish ko’pincha
egri chiziqning pasayish
tomonida tokning nominal qiymatiga yaqin bo’lgan qiymatida sodir bo’ladi. Tokni
uzish lahzasida transformatorning salt ishlashida induktivlikda yig’ilgan magnit
maydon energiyasi quyidagiga teng bo’ladi.
2
2
2
2
kes
SI
i
L
i
L
Transformatorning va uning shinasini sig’imida jamlangan elektr maydon
energiyasi:
2
2
kes
U
С
.
O’
312
Zanjirda paydo bo’ladigan o’tkinchi jarayon natijasida ma’lum
bir paytda
barcha energiya sig’imda jamlanadi:
2
2
2
2
2
2
ТР
kes
kes
U
С
U
С
i
L
Bundan paydo bo’ladigan maksimal o’takuchlanishni quyidagicha topamiz:
2
kes
kes
U
C
L
i
U
2
.
(7.57)
Bu ifoda o’takuchlanishning sathi taxminan kesilish tokining kvadratiga
to’g’ri proportsional ekanligini ko’rsatadi. Transformatorning
pasportida
keltirilgan parametrlarning
qiymatidan foydalanib, uning salt ishlash toki
SI
i
,
transformator va shinaning kirishidagi sig’imlar
S
Tp
va
C
sh
ni, kutiladigan
o’takuchlanishni baholash mumkin.
Ekspluatatsiya tajribasi ko’rsatadiki transformatorni o’chirishning taxminan
8 – 10 % holatida paydo bo’ladigan o’takuchlanish
qiymati 3U
f
ga va kam
holatlarda
5U
f
ga teng bo’ladi. Transformatorning neytrali zaminlanganda paydo
bo’ladigan o’takuchlanish qiymati nisbatan pasayadi.
Olib borilgan eksperimental tekshirishlar ko’rsatadiki,
salt ishlayotgan
transformatorni o’chirishda tokning kesilish jarayonida yoyning takroriy yonishi
va sig’imni man’baga razryadlanishi kuzatiladi. Bu effekt o’takuchlanishini o’z-
o’zidan chegaralash real ekspluatatsiya sharoitida uchraydi. SHuning uchun yuqori
kuchlanishga mo’ljalangan transformatorlarni past kuchlanishdagi tarmoqlarda
qo’llash tavsiya etilmaydi.
Yuklanmagan uzun liniyani ulashda uning oxirida sig’im
effekti hisobiga
kuchlanishning ko’tarilishi (7.19- rasm) yoki manfiy kuchlanish isrofi quyidagi
formula yordamida aniqlanadi:
3
0
10
2
1
C
I
U
.
(7.58)
Sig’im tokning qiymatini quyidagi formuladan aniqlaymiz:
12
0
10
2
3
l
C
U
I
C
,
(7.59)
313
bu yerda
C
o
– liniyaning solishtirma sig’imi bo’lib, u 8 – 12 pF/m ga teng deb
olinadi.
7.19- rasm. Liniyaning salt ishlash rejimidagi kuchlanishning vektor diagrammasi.
Kuchlanishi 110 kV liniya uchun sig’im tokining qiymati taxminan 0,15–0,2
A/km. Sig’im tokining ta’sirida
kuchlanishning oshishini turg’unlashgan
