Yuqori kuchlanish texnikasi

303 
Tebranish chastotasi quyidagicha aniqlanadi: 
)
С
C
(
L
AB


2
3
1

.
(7.51) 
Shikastlanmagan fazadagi kuchlanish o’tish jarayonida quyidagi qonuniyat 
bilan o’zgaradi: 
t
f
A
)
(
e
)U
-
(1
-
t)
(
U
U





1
.
(7.52)
Bu kuchlanish o’zining maksimal qiymatiga erkin tebranishning yarim 
davrida erishadi.
Elektr sistemalarida yerga qisqa tutashuvlar ko’pincha izolyatsiyaning 
atmosfera o’takuchlanishidan impuls qoplanishi natijasida bo’ladigan yoylar 
sababli sodir bo’ladi. Bunday holda sistemada kechayotgan o’tish jarayoni uzoq 
vaqtgacha davom etishi mumkin. Natijada yoyning bir necha marta takroriy so’nib 
yana yonishi sababli shikastlanmagan fazadagi kuchlanishning o’sishi davom 
etadi. 
Havo elektr uzatish liniyasining boshlanish va oxirgi nuqtalaridagi 
kuchlanish alohida garmonikalarning amplitudasigagina bog’liq bo’lmasdan balki 
ularning chastotalari nisbatiga ham bog’liq. Nazariy jixatdan olinganda agar elektr 
uzatish liniyasidagi yoyning takroriy yonishi cheksiz davom etganda kuchlanish 
uzluksiz o’sib borar edi. Lekin amalda zamonaviy o’chirgichlarning kontaktlari 
orasining elektr mustahkamlagini tiklanishi juda tez, shu sababdan salt ishlayotgan 
havo elektr uzatish liniyalarini uzishda ko’pincha yoyning qayta yonishi bir 
martadan oshmaydi va natijada o’takuchlanish amplitudasi 3U
f
dan katta 
bo’lmaydi. Agar havo elektr uzatish liniyasini cheksiz quvvatli manbadan uzsak, 
jarayon yuqorida qaralganidek bo’lsada, lekin havo elektr uzatish liniyasi bo’ylab 
yuguruvchi kuchlanish va tok to’lqini asta–sekin noldan maksimumgacha o’sib 
boradi.
O’chirgich kontaktlarining bir–biridan qochishi natijasida tok uzilgandan 
keyin kontaktlar orasidagi izolyatsiya oralig’ining elektr mustahkamligi asta-
sekin tiklana boshlaydi (7.15- rasm). Havoli o’chirgichlar kontaktlarining qochishi 

304 
moyli o’chirgichnikiga nisbatan intensivroq bo’lganligi sababli elektrik 
mustahkamlikning tiklanishi ham tezkor bo’ladi. 
7.15- rasm. O’chirgichlarning kontaktlari orasidagi elektr mustahkamlikning o’sishi:
1– havoli o’chirgichlar uchun; 2– moyli o’chirgichlar uchun. 
Yuqorida keltirilgan 7.11,b- rasmdagi sxemaga ko’ra o’chirgich salt ishlayotgan 
liniyani o’chirsin. O’chirgichda liniyani o’chirguncha u orqali sinusoidal tok 
oqayotgan bo’lsa, uni uzishda tok noldan o’tish paytida liniyaning kuchlanishi 
quyidagicha amplituda qiymatiga ega bo’ladi: 
1
0
1
1



Ε
U
turg
Tok uzilgandan keyin liniyada uning sig’imidagi zaryad hosil qiladigan 
kuchlanish 
turg
U
U

0
saqlanadi. Bu kuchlanish o’chirgichning chiziqli qutbiga 
ta’sir ko’rsatadi. O’chirish paytida shina tomonidagi kuchlanish 
turg
U
dan E gacha 
tushadi (liniyaning sig’im effekti yo’qoladi) va keyinchalik kuchlanish tarmoqning 
chastotasiga 
bog’liq 
ravishda 
o’zgaradi. O’chirgichning kontaktlarida 
tiklanayotgan kuchlanish quyidagi qonuniyat bo’yicha o’zgaradi: 
0
U
ΕCos
)
(
U





. 
Agar sig’im tokining o’chirilishidan keyin qandaydir 
Ψ
fazada yoy so’ndirish 
oralig’ida qaytadan teshilish ro’y bersa, unda boshlang’ich kuchlanishi 
0
U
liniyani 

Download 6,12 Mb.