Yuqori kuchlanish texnikasi

317 
kuchlanish:
]}
Sin
)
(
Cos
)
(
Sin
Sin
)
(
Sin
[
e
)
(
Sin
{
U
U
U
tk
'
o
tur
C












0
0
0
1














. 
(7.60) 
Bu ifodada birinchi tashkil etuvchi sig’imdagi turg’unlashgan kuchlanish 
bo’lsa, ikkinchisi – o’tkinchi tashkil etuvchi hisoblanadi. 
2
2
2
2
0
2
2
0
1
1
2
1
1
R
)
B
(
b
Е
)
(
)
(
Е
U
tur










; 
2
0
2
0
2
1
1






arctg
;



0
arctg

. 
Turg’unlashgan kuchlanish amplitudasining man’bani EYUKsiga nisbatini 
majburiy tebranish chastotasi 
1

S

ning konturni xususiy tebranish chastotasi 
0

ga nisbatigi
0


ning har xil qiymatlaridagi bog’liqlanishlari 7.20- rasmda 
keltirilgan. Bu egri chiziqlar rezonans egri chiziqlari deyiladi. Rezonans 
chastotaga yaqinroq bo’lgan (
1
0


) qiymatda bu egri chiziqning cho’qqisi 
yanada o’tkirroq bo’ladi.
Tajriba va hisoblashlar natijasida olingan bog’lanish 
)
(
0


f
Uc


ko’rsatadiki, tebranish konturining xususiy tebranish chastotasining juda tor 
diapazonida erishiladigan eng katta kuchlanish sxemaning eng katta ulanish 
burchagi 
Ψ
ga bog’liq (7.20- rasm).
Bu grafik bo’yicha 
0



bo’lganda (rezonans paytida) quyida keltirilgan 
kuchlanishlar nisbati tebranish konturining xarakteristik qarshiligini sxemaning 
aktiv qarshiligiga nisbatiga teng bo’ladi: 
R
C
L
Uc
Uc





2
0
. 

318 
7.20- rasm. 
0


ning har hil qiymatlari uchun rezonans egri chizig’i 
)
(
f
U
tur
0
1



ning 
ko’rinishi 
Agar tebranish konturini rezonansga (
0



) moslasak, ulanish burchagi 
unchalik rol o’ynamaydi va sig’imdagi kuchlanish quyidagi qonuniyat bo’yicha 
o’zgaradi: 
)
e
t
(
Сos
r
C
L
U
е
c







. 
Shunday qilib, ushbu holatda tebranish o’suvchan amplituda bo’yicha o’zgaradi.
Oddiy nochiziq temir o’zakli g’altagi bor tebranish konturida rivojlanadigan 
garmonik rezonans elektr sistemasida juda ko’p uchraydigan nochiziqli 
tebranishga misol bo’la oladi (7.20- rasm). Garmonik rezonansda yuqori 
garmonikalar belgilovchi rolni o’ynamaydi. 

319 
7.20- rasm. Nochiziqli induktivligi bo’lgan oddiy tebranish konturining printsipial 
sxemasi 
Agar vaqtinchalik aktiv qarshilikni hisobga olmasak, kuchlanish sig’imdagi 
va induktivlikdagi kuchlanishlar yig’indisiga teng: 
U = U
L
 + U
C
.
(7.61) 
Agar tebranish konturining aktiv qarshiligini hisobga olmasak bu 
kuchlanishlar o’zaro teskari fazada bo’ladi, ya’ni sig’im yoki induktiv xarakterda 
bo’ladi:
C
L
U
U
U


;
C
L
U
U
U



.
(7.62) 
Bu yerda
C
U
C

1

bo’lib, plyus ishorasi kechikayotgan tokka (
C
L
U
U

), minus 
ishorasi esa o’zayotgan tokka mos keladi. G’altakning samarali induktivligi uning 
volt 
– amper xarakteristikasidan topiladi (7.21- rasm). Volt-amper 
xarakteristikalarining (+U+
С

1
va –U+
С

1
) kesishishiga to’g’ri keladigan 
kuchlanish sig’im yoki induktiv xarakterga ega bo’ladi. Grafikdan ko’rinadiki, 
etarlicha katta sig’imlarda bu xarakteristikalarning kesishish nuqtalari uchta 
bo’lishi mumkin, ulardan ikkitasi induktiv rejimga to’g’ri kelsa, bittasi sig’im 
rejimiga mos keladi. Ammo bu munosobatlarning barchasi ham turg’un 
bo’lavermaydi, barchasi ham paydo bo’lmasligi mumkin. 
Yechimning turg’unligini tekshirish odatda zanjirda tokning sekin 
o’zgarishida amalga oshiriladi. 

320 
7.19- rasm. Garmonik rezonansda kuchlanishni grafik yo’l bilan aniqlash (r=0) 
Garmonik rezonansning yana bir ko’rinishi elektr uzatish liniyalarini 
nosimmetrik uzishda sodir bo’ladigan o’takuchlanishdir. Bunday holat ko’pincha 
bo’ylama nosimmetriyada, masalan, liniyada birorta fazaning uzilishida, bir fazali 
yoki ikki fazali qisqa tutashuvni o’chirishda, o’chirgich pichoqlarining bir paytda 
uzulmasligida kuzatilishi mumkin. 
Sinusoidal kuchlanishli man’badan ta’minlanayotgan elektr zanjirida sanoat 
chastotasidan past chastotada tebranish paydo bo’lishi mumkin (tegishli xususiy 
tebranish chastotali tebranish konturining o’zi tomonidan ishlab chiqariluvchi). Bu 
tebranish turg’un bo’lishi uchun tebranish konturidagi aktiv, induktiv va sig’im 
qarshiliklarda tokning subgarmonik tashkil etuvchisidan kuchlanishning tushishi 
nolga teng bo’lishi kerak.
Tokning 
subgarmonik 
tashkil 
etuvchisi 
chulg’amdagi 
oqimning 
subgarmonik tashkil etuvchisidan qandaydir o’tkir burchakka, kuchlanishning 
subgarmonik tashkil etuvchisidan ma’lum bir o’tmas burchakka orqada qolsa, 
kuchlanishning subgarmonik tashkil etuvchilarini muvozanatiga erishish mumkin. 
Vektorlarning boshqa har qanday joylashishida muvozonat bo’lmaydi.

Download 6,12 Mb.