377
XULOSALAR
Jamiyatning taraqqiyoti elektr energetika tizimini muvofiq tarzda taraqqiy
ettirib borishni taqozo etadi. Bunda ishlab chiqariluvchi va iste’mol
qilinuvchi
quvvatlarning oshib borishi bilan bir qatorda tarmoqlarni qurish orqali sistemaning
faoliyat masshtablari ham kengayib boradi.
Katta elektr quvvatlarini uzoq masofalarga samarali uzatish uchun elektr
uzatish liniyalarining va ularga ulanuvchi qurilmalarning kuchlanishlarini osirish
talab etiladi. Bunday qurilma va jihozlarni uzoq va ishinchli ishlashi ko’p jihatdan
ularning izolyatsiyalarini samarali ishlashi bilan belgilanadi. Uni ta’minlash
izolyatsiya materallarini to’g’ri tanlash df ishlatish orqali amalgam oshiriladi.
Hozirgi davrda yuqori kuchlanishli elektr jihozlarida gaz, suyuqlik va qattiq
shakldagi izolyatsiyalovchi materallar – izolyatorlardan foydalanilmoqda.
Elektr
sistema
elementlarining
izolyatsiyasiga
ta’sir
etayotgan
kuchlanishning
qiymatini, himoyalash apparatlarining xarakteristikasini va
izolyatsiya (dielektrik)ning elektrik xarakteristikasini elektr qurilmalarining yuqori
samaradarligini
va
ishonchli
ishlashini
ta’minlash
uchun
moslash
(muvofiqlashtirish)
izolyatsiyani
koordinatsiyalash
sistema
elementlarini
loyihalashda bosh texnik– iqtisodiy masala hisoblanadi.
Ma’lumki, elektr qurilmalarini ishlatish
jarayonida izolyatsiyada
qo’llaniladigan dielektriklarning boshlang’ich holatidagi dielektrik xossalarining
turli ta’sirlar (qisqa tutashuvlarda, izolyatorlarning ho’llanishi va ifloslanishi)
natijasida
asta-sekin
yomonlashib
borishi
va
mos
holda
elektrik
mustahkamligining pasayishi kuzatiladi. Agar
bu jarayon davrida paydo
bo’ladigan har xil kamchiliklar o’z vaqtida ilg’anmasa, u elektr qurilmaning
ishdan chiqishiga olib kelishi mumkin. Izolyatsiyaning bunday yomonlashib
borishi natijasida uning mustahkamligi ishchi
kuchlanishga chidash bera
olmaydigan darajagacha pasayib ketishi mumkin.
378
Dielektrikning har bir teshilishi va qoplanishi elektr sistemasi uchun qisqa
tutashuv holati deb qabul qilinib, u sistema rejimining buzilishiga olib keladi.
Shuning uchun elektr mustahkamligi pasaygan (deffektli) dielektrikni o’z vaqtida
yangisi bilan almashtirish yoki ta’mirlash orqali sistema rejimining bu’zilishini
oldi olinadi. Dielektriklarda elektr mustaxkaligi pasaygan deffektli dielektrikni
(izolyatorni) o’z vaqtida ilg’ash uchun ekspluatatsiya sharoitida
izolyatsiyani har
xil elektrik tekshirish usullari ishlab chiqilgan. Bu usullarni qo’llash jarayoni
profilaktik tekshirish deb yuritiladi.
Shunday qilib, elektr sistemasining ishonchli ishlashini ta’minlash uning
yuqori kuchlanish qurilmalarining izolyatsisida
yuz beruvchi jarayonlarni
baholash va tahlillash asosida zaruriy tadbirlarni amalgam oshirishni talab etadi.
Bunday muhim tadbirlarni aniqlash va amalga oshirish ushbu darslikda keltirilgan
nazariy va amaliy bilimlarni qo’llash asosida samarali hisoblanadi.
