Yuqori kuchlanish texnikasi

370 
maydon kuchlanganligi ham ortib boradi. Tajriba ko’rsatadiki, elektr maydon 
kuchlanganligi ortgani sari erning solishtirma qarshiligi kamayib boradi. 
Bu effekt barcha yarimo’tkazgichlarga taalluqli va tuproqning ham 
o’tkazuvchanligining nochiziqliligi bilan bog’langan. Zaminlagichdan oqib 
ketayotgan tokning ko’payishi davom etishi bilan zaminlagich yaqinida elektr 
maydon 
kuchlanganligi 
tuproqning 
teshilish 
maydon 
kuchlanganligiga
12
10


tesh
E
kV/sm erishadi. Uchqunning hosil bo’lishi zaminlagich yaqinida 
kuchlanishning keskin pasayib ketishiga olib keladi. Zaminlagichlarni hisoblashda 
uchqun razryadlanishda bo’layotgan kuchlanishning tushishi hisobga olinmmaydi 
va uchqunlanish sohasida 
0

uch

deb hisoblanadi. Aslida esa uchqunlanish 
sohasida gradient teshilishda 1,2 – 1,4 kV/sm. Katta toklar oqib o’tganda bu 
gradient pasayadi. 
Vaqtning o’tishi bilan kuchlanishning o’sishi natijasida uchqunli 
razryadlanish yoyli razryadlanishga o’tadi. CHunki, tuproqdagi kuchlanish 
gradienti uchqunlanish sohasidagi maksimal qiymatdan diyarli yo’q bo’lguncha 
pasayadi. 8.14- rasmda yarimo’tkazgichli, uchqunli va yoyli sohalar keltirilgan. 
8.14- rasm. Zaminlagich orqali katta tok oqib o’tganda tuproqdagi jarayonning o’zgarish 
xarakteri 

371 
Gradientning o’sishi bilan tuproqning solishtirma qarshiligining (
I

) 
pasayishi zaminlagichning impuls koeffitsientining pasayishiga sabab bo’ladi. 
Impuls tokining berilgan qiymatida elektr maydon kuchlanganligi 


I
E

tuproqning solishtirma qarshiligining o’sishi bilan o’sib boradi. SHuning uchun 
zaminlagichning impuls koeffitsienti (
I

) o’tkazuvchanligi past bo’lgan 
tuproqlarda past bo’ladi. Zaminlagichning chiziqli ulchami qancha kam bo’lsa 
tokning berilgan qiymatida zaminlagichdan oqib ketayotgan tokning zichligi 
shuncha katta bo’ladi. 
Tuproqda uchqunning paydo bo’lishi oqibatida tuproqning solishtirma 
qarshiligining pasayishi zaminlagichning chiziqli ulchamini kattalash-tirishga 
ekvivalent 
bo’ladi. SHunga mos ravishda xususiy zaminlagichlarning 
zaminlagichlar 
to’plamida 
yaqinlashganini 
bildiradi. 
Impuls 
rejimida 
zaminlagichlar tuplamining qo’llanish koeffitsienti 
I

bilan belgilanadi. U vaqtda 
zaminlagichlar tuplamining qarshiligi quyidagi formula ko’rinishiga keladi: 
I
I
TI
R
1
R
1



.
(8.29) 
Tuproqning solishtirma qarshiligining hisobiy qiymati o’lchashlar qiymati 
bo’yicha aniqlanadi: 
l
'
o
K



, 
bu yerda K- mavsumiy koeffitsient; 
l
'
o

- tuproqning o’lchangan solishtirma 
qarshiligi. Agar solishtirma qarshilikni tuproqning o’rtacha namligi uchun 
o’lchangan bo’lsa, K=1,4. Agar o’lchashdan oldin yuqori namlik bo’lsa K= 2,6
deb olinadi. 
Katta toklarda, ya’ni zaminlovchi elektrod orqali oqib o’tayotgan tokning 
zichligi etarlicha katta. SHuning uchun erda elektrodlar sirtida erning teshilish 
kuchlanganligidan ancha yuqori elektr maydon kuchlanganligi hosil qilinadi 

J
E

. Elektrodlar atrofida uchqunlanish zonasi hosil qilinib, uning o’lchami 
effektiv kattalashtiradi va zaminlash qarshiligi kamayadi. 

372 
Zaminlagichning u orqali tok impulsi oqib o’tganda qarshiligi va 
zaminlagich orqali sanoat chastotasidagi tok oqib o’tgandagi qarshiligi 
quyidagicha munosobatda bog’langan:
f
m
I
R
 
R


,
(8.30) 
bu yerda 
i

- zaminlagichning impuls koeffitsienti deyiladi. 
YAshin tokining xususiyati uning katta amplitudali va ta’sir etish vaqtining 
qisqaligi. Bu ikki xususiyat zaminlagichning impuls koeffitsientiga ta’sir 
ko’rsatadi. 

Download 6,12 Mb.