Yuqori kuchlanish texnikasi

361 
8.7- jadval. 
U
N, 
kV
35 
110 
220 
330 
500 
750 
1150 
S, m 
0.6 
1.0 
1.8 
2.7 
4.0 
6.0 
9.0 
U
chaq
, kV 
360 
600 
980 
1620 2400 3600 5400 
Z
k
, Om 
300 
300 
300 
200 
200 
200 
200 
I
chaq
 
0.90 
2.60 
5.70 
12.0 18.0 
27.0 
40 
Bu kuchlanishning ta’sir etish vaqti yoki chaqmoqdan o’takuchlanish 
to’lqinining uzunligi yashinning rivojlanish jarayonida yig’ilgan hajmiy 
zaryadning yashin liderining rivojlanish bosqichida neytrallash uchun zarur 
bo’lgan vaqt bilan chegaralanadi. To’lqinni neytrallash yashin kanali bo’ylab 
taxminan yorug’lik tezligining 1/3 qismiga teng bo’lgan tezlik bilan tarqaladi. 
Shunday qilib neytrallash vaqti quyidagicha aniqlanadi: 


kan
kan
3
0,33
l
l
t
neyt


.
(8.23) 
Shu vaqtning o’zi atmosfera o’takuchlanish to’lqinining vaqtini aniqlaydi, 
chunki yashinning xajmiy zaryadini neyrallash jarayoni tugagandan so’ng 
o’takuchlanish jarayonini davom etirish uchun energiya manbai yo’q. 
YAshinning o’rtacha uzunligi odatda 2 -5 km ni tashkil etadi. (8.23) ga mos 
ravishda chaqmoqdan razryadlanish impulsining o’rtacha uzunligi quyidagicha 
aniqlanadi:
50
20
10
5
2
5










)
(
10
3
5)
(2
3
t
5
I
mk sek. 
Osmondagi bulutdan tushayotgan yashinning maksimal uzunligi 10 km 
gacha bo’lishi mumkin. Mos ravishda chaqmoqdan razryadlanish impulsining 
maksimal uzunligi 100 mk sek gacha bo’lishi mumkin. Impulsning uzunligi uning 
boshlanishidan yarim tushishgacha, ya’ni kuchlanishning o’zining maksimal 
qiymatining yarmigacha kamayishi uchun ketgan vaqtni bildiradi, ya’ni 
kuchlanishning maksimal impulsning yarmigacha kamayishi uchun ketgan vaqt 50 
mks ni tashkil etadi. Aynan shunday kattalik standart ko’rinishida qabo’l qilingan. 

362 
Liniyadagi tokning kattaligi atmosfera o’takuchlanishi impulsi va liniyadagi 
impulsli tojlanishni hisobga olingandagi to’lqin qarshiligi 


bilan aniqlanadi: 



chaq
chaq
U
I
.
(8.24) 
Bunda tokning maksimumga o’sishi uchun ketgan vaqt 5-10 mksek ni 
tashkil etadi. 
Ortiqcha kuchlanish to’lqini razryadlagichga yoki NO’KCHga etib kelganda 
ishorani o’zgartirib qaytadi va natijada liniyadagi kuchlanishning NO’KCHda 
qolayotgan kuchlanishgacha bo’lgan sathga pasayishiga, ya’ni atmosfera 
o’takuchlanishni chegaralashgacha bo’lgan sathgacha pasayishiga olib keladi. 
Bunga mos holda ortiqcha tok to’lqini ikkilanadi: 




)
U
I
.
qol
KCH
'
NO
.
chaq
chaq
2(U
.
(8.25) 
NO’KCH orqali tokni baholash uchun ushbu formula bo’yicha chaqmoqdan 
kuchlanish to’lqini 
chaq
U
8.6- jadvalda keltirilgan va NO’KCHda atmosfera 
o’takuchlanishining 
raz
.
nom
.
f
U
2
qiymatigacha teng sathda chegaralanadi. 
8.6- jadvaldan ko’rinadiki, atmosfera o’takuchlanishida hisobiy tok keng 
diapazonda o’zgaradi, ya’ni kuchlanishi 220 kV bo’lgan tarmoqlarda bir xil bo’lsa, 
nominal kuchlanishi 750-1150 kV bo’lgan tarmoqlarda esa bir necha 
kiloampergacha o’zgarishi mumkin. Bunda yashinning podstantsiyadan birinchi 
turgan tayanchlar oralig’ida chaqmoqdan himoyalash trosiga yoki birinchi prolet 
oxiridagi tayanchga bevosita urilish mumkinligini ko’zda tutish talab etiladi. 
Bunday sharoitda yashin tokining katta qiymatlarida tayachning induktivligida 
bo’layotgan kuchlanishning tushishi izolyatorlar shodasining impuls elektrik 
mustahkamligidan oshib ketishi mumkin, natijada izolyatorlar shodasining 
qoplanishiga va liniyaning o’tkazgichlarida paydo bo’lgan o’takuchlanish liniya 
o’tkazgichlari bo’ylab tarqalib podstantsiyaga etib kelishiga olib keladi. 
Tayanchning kam qarshiligi o’takuchlanishning davomiyligini qisqartiradi. Lekin 
bunday holatning real ekspluatatsiya sharoitida uchrashi extimoli juda kichik. 

363 
Ammo shunga qaramay u NO’CHga bo’lgan talabni shakllantirishda hisobga 
olinishi kerak. 
Nochiziqli o’takuchlanishni chegaralagich na faqat podstantsiya elektr 
qurilmalarini himoya qilishga, balki liniya izolyatsiyasining atmosfera 
o’takuchlanishida qoplanishlar sonini, aynan himoya trosisiz liniyalarda 
chegaralash uchun qo’llaniladi.

Download 6,12 Mb.