Yuqori kuchlanish texnikasi

53 
Elektrodlar orasida elektronlar ko’chkisi rivojlanishi uchun bitta erkin 
elektron paydo bo’lishi etarli hisoblanadi. Bu elektron elektr maydon 
kuchlanganligi ta’sirida 
E
k


ga teng tezlikni olib ma’lum kinetik energiyani 
o’zida jamlaydi. Elektronlar ko’chkisining paydo bo’lishi va uning elektrodlar 
orasini kesib o’tishi elektrodlar orasidagi razryadlanishning mustaqilligini 
bildirmaydi. Elektrodlar orasidagi razryadlanish jarayonining mustaqil rivojlanishi 
uchun boshlang’ich elektron uzliksiz ravishda hosil qilinishi kerak. Agar 
boshlang’ich elektron ko’chkining o’zida kechayotgan jarayon hisobiga hosil 
qilinsa, razryadlanish jarayoni mustaqil hisoblanadi. Ko’chki ta’sirida paydo 
bo’ladigan elektronlarga ikkilamchi elektronlar deyiladi. 
Ikkilamchi elektronlar quyidagi jarayonlar ta’sirida hosil qilinadi: 
a) qatodni musbat ionlar ko’chkisi bilan bombardimon qilish; 
b) qoshlang’ich ko’chki jarayonida hosil qilingan nurlanish natijasida 
katodda fotoionlanish; 
v) boshlang’ich elektron ko’chkisi hisobidan nurlantirish tufayli hajmda 
fotoionlanish. 
Elektrodlar orasidagi gazlarda rivojlanadigan razryadlanish jarayoni 
gazlarning bosimiga bog’liq, uning bosimi o’zgarishi bilan bu jarayoning paydo 
bo’lish ehtimoli har xil bo’ladi. 
Birinchi usul bilan razryadlash jarayonining rivojlanishi uchun zarur 
bo’lgan bitta elektronning paydo bo’lishi uchun katodni o’nlab ionlar bilan 
bombardimon qilishni talab etiladi. Ammo normal atmosfera bosimida bu jarayon 
sekin kechadi, chunki ionlarning ko’pchiligi ko’chkining bosh qismida 
joylashgan, katodda ionlashish boshlanishi uchun u oraliqni kesib o’tishi zarur. 
Misol uchun elektronning elektrodlar orolig’i S=1 sm bo’lgan masofani kesib 
o’tishi uchun nominal maydon kuchlanganligida va normal atmosfera bosimida 
5mksek talab etiladi. Elektr maydon kuchlanganligi o’zgarmas bo’lganda bosim 
pasayishi bilan ionlar tezligi oshishi natijasida oraliqni kesib o’tish uchun zarur 
bo’lgan vaqt kamayadi. 

54 
Katodda fotoionlashish jaryonning rivojlanishi uchun uncha katta vaqt talab 
etilmaydi, chunki fotonlar yorug’lik tezligi bilan harakatlanadi. Gazlarning bosimi 
oshishi bilan ularda sodir bo’ladigan fotoionlanish effekti kamayadi, chunki 
fotonlarning anchagina qismi gazlarda yutiladi va atrof-muhitga sochiladi. 
Uchinchi usulda hajmda fotoionlantirishda qatnashayotgan ionlarning ichki 
energiyasi oldingi usullardagidan ancha katta bo’lishi talab etiladi. Ionlanish 
jarayonining amalga oshishi uchun ko’chkidagi hajmiy zaryadlar elektr 
maydonining shakli buzilishini va elektr maydon kuchlanganligining katta 
qiymatini talab etiladi.
Demak, past bosimlarda katoddagi past kuchlanishda boshlanadigan jarayon 
asosiy hisoblansa, yuqori bosimlarda esa hajmda fotoionlanish asosiy rolni 
bajaradi.
Avvalo bosimning pasaygan sharoitida razryad mustaqil razryadga 
aylanishini ko’rib o’tamiz. Bu holda razryad tashqi ionlashtirgichga bog’liq 
bo’lmaydi. Katodda ionlanish faqat musbat ionlar tomonidan amalga oshiriladi. 
Buni son jihatidan ifodalovchi parametr sirtiy ionlanish koeffitsienti 

bo’lib, bu 
qiymat o’rtacha bitta ionning katodga urilishida katoddan urib chiqariladigan 
elektronlar sonini bildiradi. 
Boshlang’ich ko’chki S masofani kesib o’tganda unda 

Download 6,12 Mb.