50
sirtida tojlanishga bo’layotgan quvvat isrofinining
ob- havo sharoitiga va
manbaiing elektr yurituvchi kuchiga bog’liqligi ifodalangan.
Nazorat savolari
1. Gazlarda razryadlanish jarayonining rivojlanishi.
2. Gazlarda kechadigan razryadlanish turlari.
3. Bir jinsli maydonlarda razryadlanish jarayonining kechishi.
4. Tojlanish razryadlanish jarayonini tushuntiring.
5. Razryadlanish jarayonining boshlanishini ta’minlovchi elektr maydon
kuchlanganligi.
6. Razryadlanish jarayonida quvvat isrofini
aniqlovchi Pik formulasini
izoxlab tushintiring.
7. Mayr formulasini va Pik formulalarini solishtirib tushuntiring.
51
2. DIELEKTRIKLARDA KECHADIGAN RAZRYADLANISH
JARAYONINING MUSTAQILLIGI
2.1. Bir jinsli va bir jinsli bo’magan elektr maydonlarda
razryadlanishning mustaqilligi
Elektrodlarga kuchlanish qo’yilganda elektrodlar orasidagi oraliqda elektr
maydoni hosil bo’ladi va u elektrodlar shakliga qarab
bir jinsli va bir jinsli
bo’magan maydonlarga bulinadi. Bir jinsli maydon shunday xususiyatga egaki
uning kuch chiziqlari buylab elektr maydon kuchlanganligi bir tekis taqsimlangan
va o’zgarmasdir. Masalan, tekis taqsimlangan elektr
maydon kuchlanganligining
maksimal qiymati izolyatsiya oralig’ining o’rtasida bo’ladi. Bir jinsli bo’magan
maydonlarda esa elektr maydon kuchlanganligi maydon kuch chiziqlari yo’nalishi
bo’ylab notekis taqsimlanadi. Bir jinsli bo’magan maydon notekislik darajasi
bo’yicha kuchsiz bir jinsli bo’magan va keskin bir jinsli bo’maganga bo’linadi va
ularda razryadlanishning rivojlanishi har xil kechishini bildiradi.
Elektr maydoning notekislik darajasi ko’p jixatdan
elektrodlar shakliga
bog’liq. Masalan «shar – shar» ko’rinishdagi elektrodlar orasidagi elektr maydoni
kuchsiz bir jinsli bo’magan bo’lsa, «tekislik – sterjen (sterjen)» va «Sterjen –
sterjen» elektrodlari orasidagi maydon keskin bir jinsli bo’magan bo’ladi.
Elektrodlar orasidagi elektr maydon kuchlanganligining maksimal qiymati egrilik
radiusi o’tkir bo’lgan elektrod tomon siljiydi
Maydoning bir jinsli bo’maganlik darajasi maydon kuchlanganligining
maksimal
qiymati E
maks
ning, uning o’rtacha qiymati
E
o’r
ga
nisbati bilan
aniqlanadi:
r
'
o
maks
Е
Е
K
,
(2.1)
bu yerda
S
U
E
r
'
o
.
Bir jinsli maydonlar uchun bu koeffitsient 1 ga teng. Bir jinsli bo’magan
maydonlarda elektrodlar orasidagi masofaning kattalashishi va elektrodlar egrilik
52
radiusining kichiklashishi bilan bu koeffitsient kattalashib boradi. CHunki,
maydonning bir jinsli bo’maganligi razryadning rivojlanishiga sezilarli ta’sir
ko’rsatadi.
Misol sifatida 2.1- rasmda silindrik kondensatorning
tashqi tsilindr radiusi
o’zgarmas bo’lganda elektr maydonining bir jinsli bo’maganlik koeffitsientini
ichki tsilindr radiusiga bog’liqligi keltirilgan.
2.1- rasm. TSilindrik kondensatorning tashqi radiusi
10
R
sm va o’zgarmas bo’lganda bir jinsli
bo’maganlik koeffitsienti
K
ning ichki tsilindr radiusi
r ga bog’laqligi
2.2- rasm. Diametri D = 20 sm bo’lgan sharlar orasidagi elektr maydon bir jinsli bo’maganlik
koeffitsientining sharlar orasidagi masofaga bog’liqligi.
Ikkita «shar – shar» ko’rinishidagi elektrodlar orasidagi elektr maydonning
bir jinsli bo’magank koeffitsientini sharlar o’rtasidagi masofaga bog’liqligi 2.2-
rasmda tasvirlangan.
