231
Havo qatlamidagi elektr maydon kuchlanganligi:
э
э
E
E
2
1
1
2
.
(5.17)
Ko’pincha izolyatsiyalovchi muhitda, ayniqsa suyuq dielektrikda (moyda)
gazli ulanish sferik ko’rinishda bo’ladi. Radiusi elektrodlari orasidagi masofadan
kichik bo’lgan sferik kondensatorda tashqi maydoni bir jinsli deb qabul qilish
mumkin bulsa uning elektr maydon kuchlanganligi quyidagi formula orqali
ifodalanadi:
1
1
2
1
2
2
3
E
E
.
(5.18)
Yuqori kuchlanish kondensatorlari – elektr energetikada katta quvvatni
o’zgartirish va uzatish zanjirlarida turli
xil funktsiyalarni bajarishda, asosan,
reaktiv quvvat ishlab chiqarish uchun qo’llaniladi. SHuning uchun ular, ham elektr
energetikaning boshqa qurilmalari kabi asosiy qurilmalar turkumiga kiradi. Elektr
energetikada qo’llaniladigan kondensatorlar bir-biridan sig’imi (1000 mkf),
kuchlanishi (150 kV) va konstruktsiyalari bilan farq qiladi.
Elektr energetikada qo’llaniladigan kondensatorlarni quyidagi guruhlarga
bo’lish mumkin:
1.
Sanoat
davrtezligidagi
kuchlanishda
ishlashga
mo’ljallangan
kondensatorlar;
2. Kuchlanish impulsiga ishlashga mo’ljallangan kondensatorlar;
3. Pulslanuvchi va o’zgarmas tok kuchlanishlarida ishlashga mo’ljallangan
kondensatorlar;
4. Yuqori chastotada (bir necha kGts) ishlashga mo’ljallangan
elektrotermik kondensatorlar.
Brinchi guruhga elektroenergetikada keng tarqalgan elektr uskunalarining
quvvat koeffitsientini yaxshilashga hamda uzunlik havo elektr uzatish
liniyalarining induktiv qarshiliklarini kompensatsiyalashga ishlatuvchi bo’ylama
kompensatsiya qurilmalarda, taqsimlovchi tarmoqlarda kuchlanishni rostlashga,
232
yuqori kuchlanish elektr uzatish liniyalaridan uncha katta bo’lmagan quvvatni
olishga va ularga aloqa va himoya uskunalarini ulashga muljallangan
kondensatorlar kiradi. Bu kondensatorlarning izolyatsiyasi uzoq vaqt ishchi
kuchlanish ta’sirida, ayrim hollarda esa o’ta kuchlanishlar ta’sirida bo’ladi. Bu
kondensatorga xam barcha elektr qurilmalariga quyilgan talab yuqori
ishonchlilikga ega bo’lishi kerak. Kosinus kondensatorlarida ruxsat etiladigan
ishchi
kuchlanganlik
12-
14
kV/mm,
buylama
va
kungdalang
kompensatsiyalovchi qurilmalarda esa 7 – 1 0 kV/mm ga teng deb olinadi.
Ikkinchi gurux kondensatorlari yuqori kuchlanish laboratoriyalarida
qo’llaniladigan ishlatiladigan energiyani yig’uvchi
kuchlanish va tok
generatorlarida, bog’lanish kondensatorlarida, sig’imiy transformatorlarda,
uchirgichlardagi kuchlanishni bulgichlarda energiyani jamlashga muljallangan.
SHu bilan birga bu kondensatorlar maxsus qurulmalarda, ya’ni kondensatorning
nisbatan sekin zaryadlanishi va tez razryadlanish xususiyati ancha katta quvvat
berishni talab etiladigan yuqori parametrli plazma olishda, kuchli magnit maydoni
hosil qilishda va elektrogidravlik effekt olishda ham ishlatiladi. Bu
kondensatorlarning barchasi nisbatan kichik sig’imli
bulib ularning ishchi
kuchlanganligi 7 – 8 kV/mm.
O’zgarmas va pulslanuvchi kuchlanishda kuch kondensatorlari yuqori
kuchlanishli to’g’rilagich qurulmalarida filьtr rolini bajaradi. Kuchlanishning
pulslanishi kondensator izolyatsiyasiga sezilarli ta’sir ko’rsatadi. Laboratoriya
qurilmalarida ular asosan o’zgarmas tok kulanishli elektr uzatish liniyalarida keng
qullaniladi. Ularning ishchi kuchlanganligi 30 – 40 kV/mm.
Turtinchi
gurux
kondensatorlari
yuqori
chastotali
elektrotermik
uskunalarning tebranish konturlarida ishlashga muljallangan. Laboratoriya
sharoitida ishlashga o’zgarmas tok kuchlanishidagi impuls kondensatorlari,
Ularning ishchi elektr maydon kuchlanganligi 100 kV/mm gacha buladi.
Sistemaning quvvat koeffitsientini oshirishga muljalangan kondensatorning
germetik korpusida yassi preslangan uramli sektsiya keltirilgan.
233
Kondensatorning sig’imi va nominal kuchlanishiga bog’liq
holda
kondensatorlarning sektsiyalari peremechka orqali parallel, ketma – ket va
kombinatsiyalangan sxema bo’yicha ulanadi. Ba’zi kondensatorlarda sektsiyalar
peremechkaga xususiy saqlagichlar (predoxranitelь) orqali ulanadi. Bu xolda
kondensatorlarda ba’zi sektsiyalar ishdan chiqsa xam kondensator ishlash
qobiliyatini yo’qotmaydi. Aloxida sektsiyalar orasiga
elektrkartondan yasalgan
to’siq ( prokladka) joylashtiriladi, u o’z nabatida sektsiyalar paketlar orasiga
qo’yiladi. Bu esa qo’shimcha qizdirishni chegaralab moyning parchalanishiga
tusqinliq qilib ba’zi sektsiyalar ishdan chiqqan xolda ham kondensatorning ishlash
qobiliyatini saqlaydi. Spiral ko’rinishida dielektrik lentadan o’ralgan sektsiya
kondensatorlarning asosiy elementi hisoblanadi. Sektsiyalarning ikkala tomoni
elektrod rolini bajaradi, bu elektrodga ketadigan metal sarfini kamaytiradi.
Hozirgi vaqtda elektr energetikada qo’llanilayotgan
kondensatorlarning
barchasida sektsiyalar yassi presslangan bo’ladi. Sektsiyalarni qolipda o’rab
keyinchalik presslanganligi uchun ular juda ixcham bo’ladi. Bir sektsiyaning
sig’imi qo’yidagicha aniqlanadi:
