Yuqori kuchlanish texnikasi

231 
Havo qatlamidagi elektr maydon kuchlanganligi:
э
э
E
E
2
1
1
2



.
(5.17)
Ko’pincha izolyatsiyalovchi muhitda, ayniqsa suyuq dielektrikda (moyda) 
gazli ulanish sferik ko’rinishda bo’ladi. Radiusi elektrodlari orasidagi masofadan 
kichik bo’lgan sferik kondensatorda tashqi maydoni bir jinsli deb qabul qilish 
mumkin bulsa uning elektr maydon kuchlanganligi quyidagi formula orqali 
ifodalanadi: 
1
1
2
1
2
2
3
E
E





.
(5.18) 
Yuqori kuchlanish kondensatorlari – elektr energetikada katta quvvatni 
o’zgartirish va uzatish zanjirlarida turli xil funktsiyalarni bajarishda, asosan, 
reaktiv quvvat ishlab chiqarish uchun qo’llaniladi. SHuning uchun ular, ham elektr 
energetikaning boshqa qurilmalari kabi asosiy qurilmalar turkumiga kiradi. Elektr 
energetikada qo’llaniladigan kondensatorlar bir-biridan sig’imi (1000 mkf), 
kuchlanishi (150 kV) va konstruktsiyalari bilan farq qiladi. 
Elektr energetikada qo’llaniladigan kondensatorlarni quyidagi guruhlarga 
bo’lish mumkin: 
1. 
Sanoat 
davrtezligidagi 
kuchlanishda 
ishlashga 
mo’ljallangan
kondensatorlar; 
2. Kuchlanish impulsiga ishlashga mo’ljallangan kondensatorlar; 
3. Pulslanuvchi va o’zgarmas tok kuchlanishlarida ishlashga mo’ljallangan 
kondensatorlar; 
4. Yuqori chastotada (bir necha kGts) ishlashga mo’ljallangan
elektrotermik kondensatorlar. 
Brinchi guruhga elektroenergetikada keng tarqalgan elektr uskunalarining 
quvvat koeffitsientini yaxshilashga hamda uzunlik havo elektr uzatish 
liniyalarining induktiv qarshiliklarini kompensatsiyalashga ishlatuvchi bo’ylama 
kompensatsiya qurilmalarda, taqsimlovchi tarmoqlarda kuchlanishni rostlashga, 

232 
yuqori kuchlanish elektr uzatish liniyalaridan uncha katta bo’lmagan quvvatni 
olishga va ularga aloqa va himoya uskunalarini ulashga muljallangan 
kondensatorlar kiradi. Bu kondensatorlarning izolyatsiyasi uzoq vaqt ishchi 
kuchlanish ta’sirida, ayrim hollarda esa o’ta kuchlanishlar ta’sirida bo’ladi. Bu 
kondensatorga xam barcha elektr qurilmalariga quyilgan talab yuqori 
ishonchlilikga ega bo’lishi kerak. Kosinus kondensatorlarida ruxsat etiladigan 
ishchi 
kuchlanganlik 
12- 
14 
kV/mm, 
buylama 
va 
kungdalang 
kompensatsiyalovchi qurilmalarda esa 7 – 1 0 kV/mm ga teng deb olinadi. 
Ikkinchi gurux kondensatorlari yuqori kuchlanish laboratoriyalarida 
qo’llaniladigan ishlatiladigan energiyani yig’uvchi kuchlanish va tok 
generatorlarida, bog’lanish kondensatorlarida, sig’imiy transformatorlarda, 
uchirgichlardagi kuchlanishni bulgichlarda energiyani jamlashga muljallangan. 
SHu bilan birga bu kondensatorlar maxsus qurulmalarda, ya’ni kondensatorning 
nisbatan sekin zaryadlanishi va tez razryadlanish xususiyati ancha katta quvvat 
berishni talab etiladigan yuqori parametrli plazma olishda, kuchli magnit maydoni 
hosil qilishda va elektrogidravlik effekt olishda ham ishlatiladi. Bu 
kondensatorlarning barchasi nisbatan kichik sig’imli bulib ularning ishchi 
kuchlanganligi 7 – 8 kV/mm. 
O’zgarmas va pulslanuvchi kuchlanishda kuch kondensatorlari yuqori 
kuchlanishli to’g’rilagich qurulmalarida filьtr rolini bajaradi. Kuchlanishning 
pulslanishi kondensator izolyatsiyasiga sezilarli ta’sir ko’rsatadi. Laboratoriya 
qurilmalarida ular asosan o’zgarmas tok kulanishli elektr uzatish liniyalarida keng 
qullaniladi. Ularning ishchi kuchlanganligi 30 – 40 kV/mm.
Turtinchi 
gurux 
kondensatorlari 
yuqori 
chastotali 
elektrotermik 
uskunalarning tebranish konturlarida ishlashga muljallangan. Laboratoriya 
sharoitida ishlashga o’zgarmas tok kuchlanishidagi impuls kondensatorlari, 
Ularning ishchi elektr maydon kuchlanganligi 100 kV/mm gacha buladi. 
Sistemaning quvvat koeffitsientini oshirishga muljalangan kondensatorning 
germetik korpusida yassi preslangan uramli sektsiya keltirilgan. 

233 
Kondensatorning sig’imi va nominal kuchlanishiga bog’liq holda 
kondensatorlarning sektsiyalari peremechka orqali parallel, ketma – ket va 
kombinatsiyalangan sxema bo’yicha ulanadi. Ba’zi kondensatorlarda sektsiyalar 
peremechkaga xususiy saqlagichlar (predoxranitelь) orqali ulanadi. Bu xolda 
kondensatorlarda ba’zi sektsiyalar ishdan chiqsa xam kondensator ishlash 
qobiliyatini yo’qotmaydi. Aloxida sektsiyalar orasiga elektrkartondan yasalgan 
to’siq ( prokladka) joylashtiriladi, u o’z nabatida sektsiyalar paketlar orasiga 
qo’yiladi. Bu esa qo’shimcha qizdirishni chegaralab moyning parchalanishiga 
tusqinliq qilib ba’zi sektsiyalar ishdan chiqqan xolda ham kondensatorning ishlash 
qobiliyatini saqlaydi. Spiral ko’rinishida dielektrik lentadan o’ralgan sektsiya 
kondensatorlarning asosiy elementi hisoblanadi. Sektsiyalarning ikkala tomoni 
elektrod rolini bajaradi, bu elektrodga ketadigan metal sarfini kamaytiradi. 
Hozirgi vaqtda elektr energetikada qo’llanilayotgan kondensatorlarning 
barchasida sektsiyalar yassi presslangan bo’ladi. Sektsiyalarni qolipda o’rab 
keyinchalik presslanganligi uchun ular juda ixcham bo’ladi. Bir sektsiyaning 
sig’imi qo’yidagicha aniqlanadi: 

Download 6,12 Mb.