236
3.
Berilgan kuchlanish chastotasining oshishi bilan qog’ozli-moyli
dielektrikning elektr mustahkamligi va ionlashtirish kuchlanishi qanday
o’zgaradi?
5.5. Kondensatorlarning turlari va ularning sig’imlari
Elektrodlargi o’zgarmas tok kuchlanishi qo’yilganda ionlashish jarayonning
intensivligi sezilarli darajada kichik, ya’ni razryadlarning paydo bo’lish chastotasi
ancha kam.
Ma’lumki
kondensator
izolyatsiyasi
uchun
ishchi
kuchlanganlik
quyidagilardan: ta’sir etayotgan kuchlanishning shakli va ta’sir
etish vaqti;
dielektrikning elektrik mustahkamligi va ionlashish xarakteristikasidan;
kondensatordagi isrof va uning sovutish shartlaridan kelib chiqib tanlanadi.
Bundan tashqari ishonchlilik darajasi, talab etilayotgan ishlash muddati, dielektrik
xarakteristikasining ma’lum darajada yomonlashishi va bir qancha faktorlar
hisobga olinadi. Hozirgi vaqtda yuqori kuchlanishli
kuch kondensatorlarining
qog’ozli – moyli dielektriklari uchun tekshirilgan hisoblanib quyidagi ishchi
kuchlanganlik tavsiya etiladi:
1. O’zgaruvchan tok kuchlanishli kondensatorlar uchun:
a) chastotasi 50 Gts o’zoq davom etuvchi kuchlanish va o’takuchlanish
yo’q holatda 12 -14 kV
ta’sir etuvchi
/mm;
b) xuddi shunday va kommutatsiyali o’takuchlanishning paydo bo’lishida 8
– 9 kV
ta’sir etuvchi
/mm;
v) xuddi shunday va kommutatsiyali va atmosfera o’takuchlanishning
paydo bo’lishida 7 - 8 kV
ta’sir etuvchi
/mm;
g) chastotasi 0.1 – 10 kGts bilan o’zgarayotgan kuchlanishning o’zoq
davom etishida va tabiiy sovutishda 3 – 6 kV/mm;
d) xuddi shunday suv bilan sovutishda 8 – 10 kV/mm;
2. O’zgarmas tok kuchlanishli kondensatorlar uchun:
237
a) o’zoq muddatga xizmat qilishda 25 – 40 kV/mm;
b) chegaralangan muddatga xizmat qilishda to 100 kV/mm gacha.
3. Ipulsli kondesatorlar uchun:
a) o’zoq muddatga xizmat qilishda 30 – 40 kV/mm;
b) chegaralangan muddatga xizmat qilishda to 100 kV/mm gacha.
Bu raqamlar dielektrikning ishchi kuchlanishida ishlash rejimini
xarakterlaydi.
O’zun liniyalarda uning induktiv
qarshiligini buylama
kompensatsiya muljalangan, taqsimlovchi tarmoqlarda kuchlanishni rostlashga
qullaniladiga va kosunisli kondensatorlarda ishchi kuchlanishini qisqa va o’zoq
muddatga kuchlanishning oshirilgan qiymatidan kelib chiqib tanlanadi.
Sanoatda kondensatorlar uchun ikki turdagi qalinligi 5
30 mk va
zichligi
bilan bir-biridan farqlanuvchi KON I va KON II kondensator qog’ozi ishlab
chiqariladi. Bu qog’ozlar yuqori mexanik va elektrik mustahkamlikka hamda
kichik noorganik ulanishlarga ega. Bu qog’ozlarning elektrik mustahkamligi 30
50 kV/mm ga teng,
KON I qog’ozi asosan o’zgaruvchan, KON II esa o’zgarmas tok
kuchlanishlarida qo’llaniladi. Qalinligi 50
120 mk bo’lgan kabel qog’ozlari
yuqori kuchlanish kondensatorlarida ishlatiladi.
Ma’lumki yuqori kuchlanishga muljallangan kondensatorlar uchun qog’oz
mineral kondensator moyi bilan tuyintiriladi. Kondensator
moyi transformator
moyini qayta tozalash yordamida olinadi. Bu moyning elektr mustahkamligi 200
kV/mm-gacha bo’lishi mumkin.
O’zgaruvchan kuchlanishda ishlashga muljallangan kondensatorlarda
mineral moydan tashqari sovola (pentaxlordifenil) sintetik moy ham qo’llaniladi.
Bu sintetik moyning dielektrik singdiruvchanligi mineral moynikiga qaraganda 2
barobar katta va
tg
=0,003
0,006 gacha bo’lganida kondensatorning massasi 35
40% ga kamayadi.
Kondensator dielektriklari uchun asosiy xarakteristikalardan biri bu tg
chunki ishchi kuchlanganlik kup tomondan ushbu parametrga ham bog’liq.
238
Kuchlanishi 525 kV bo’lgan kondensatorlarda dielektrik atrofidagi tempratura 20
0
S- da qog’ozli - moyli dielektriklar uchun norma bo’yicha tg
= 0,004- ga,
o’tayuqori kuchlanishlarda esa tg
=0,003 ga teng deb qabul qilinadi.
Kondensatorlardagi
dielektrik
isrof
quyidagi
formula
yordamida
aniqlaniladi:
P
a
= kU
2
Ctg
(5.21).
Kondensatordagi isrof uning sig’imiga praportsionaldir.
Elektr maydon kuchlanganligining ionlanish
jarayoni boshlanadigan,
boshlang’ich qiymati quyidagi ifoda bo’yicha topiladi.
E
i.b
= (1,85 – 1,6 )d
-0,58
, kV/mm.
Bu yerda
d - kondensator qoplamalari orasidagi izolyatsiya qalinligi. 1,85 –
KON I uchun; 1,6 – KON II uchun.
Xususiy razryadlanishda paydo bo’ladigan mayda gaz po’faklari moyda erib
asta-sekin izolyatsiyaning elektr mustahkamligini pasayishiga olib keladi.
Izolyatsiyaning
yashash
davri
(xizmat
qilish
davri)
maydon
kuchlanganliklarning nisbati bilan baxolanadi:
ishchi
.
b
.
i
.
b
.
i
ishchi
.
b
.
i
ishchi
Е
Е
arccos
]
)
Е
Е
(
)
Е
Е
[(
T
2
6
0
.
(5.22)
Normal ishlash sharoitiga mo’ljallangan kondensatorlar uchun T
0
=150 –
200 deb qabul qilinadi.
Kondensator tuzilishi bo’yicha elektrodlarining o’zaro joylashishiga qarab
quyidagi uchta ko’rinishda bo’lishi mumkin:
- yassi kondensatorlar;
- tsilindrik kondensatorlar;
- sferik kurinishdagi kondensatorlar.
