Nazorat savollari 1.
Kuch transformatorlarining izolyatsiyasi qanday tuzilishga ega?
2.
Transformatorning izolyatsiyasi qanday klassifikatsiyalanadi?
3.
Transformator chulg’amining izolyatsiyasi qanday turlarga bo’linadi?
4.
Transformator moyi qanday vazifani bajaradi?
5.
Transformatorning chulg’ami bo’ylab kuchlanishning tarqalish
qonuniyatini tushuntiring.
5.4 Yuqori kuchlanish kondensatorlarining izolyatsiyasi Kuch kondensatorlari elektroenergetik qurilmalar zanjirlarida energiyani
o’zgartirishda yoki katta quvvatni uzatish uchun salmoqli darajada reaktiv
quvvatni ishlab chiqarishda yoki katta reaktiv energiyani yig’ishda xar xil ma’sul
funktsiyalarni bajaradi. SHuning uchun kondensatorlar ham barcha elektr sistema
elementlari kabi asosiy kuch elementlari qatoriga kiradi
Kondensatorlar izolyatsiyasi na fakat izolyatsiyalashda, energiya va quvvatli
elektr qurilmalarida keng qo’llaniladigan elektr maydon tashuvchisi bo’lib ham
xizmat qiladi. Kondensatorlarda elektr maydon kuchlanganligi qancha kata bo’lsa,
uning qoplamalari shuncha yaqin joylashadi va shunga kura uning sig’imi ham,
ya’ni uning solishtirma reaktiv quvvati ham shuncha kata bo’ladi.
Elektr qurilmalarining qog’ozli–moyli izolyatsiyali konstruktsiya-larda
elektr maydonini rostlash kondensator qoplamalariga o’xshash metal folgadan
229
yasalgan qo’shimcha elektrod yordamida amalga oshiriladi va u izolyatsiyaning
qalinroq qismida bosh elektrodlar orasiga urnatiladi.
Qoplamaning o’lchamini va uning simmetrik izolyatsiyada joylashishini
tanlashning asosi qilib qoplama bo’ylab oqimning siljishini o’zgarmas deb olinishi
uchun qabul qilinadi, ya’ni
const E rl r r
0
2
,
(5.12)
bu yerda
r E - kondensator qoplamalaridagi elektr maydon kuchlanganligi;
r -
qoplamaning radiusi;
l - qoplamaning uzunligi
Agar elektr maydon kuchlanganligini ikkita qushni qoplamalar orasidagi har
bir qatlam chegarasida maksimal va o’zgarmas deb qabul qilsak, qoplamalarning
o’lchami quyidagi shartdan kelib chiqqan xolda tanlanadi:
const rl
.
(5.13)
Barcha holatlarda kuch kondensatorlari o’zining funktsiyasini elektrodlar
orasida joylashgan izolyatsiyaning aktiv qismida bir muncha vaqt davomida har
xil maqsadlarda qo’llaniladigan energiya yig’iladi. Kondensatorda yig’iladigan
energiya quyidagi formula yordamida topiladi:
2
2
0
a ishchi r V E W
,
(5.14)
bu yerda V a - izolyatsiya aktiv qismining hajmi; E ishchi - izolyatsiyadagi ishchi
kuchlanganlik.
Kondensatorning to’la hajmi V taxminan V a ga proportsional, shuning uchun
ushbu ifodadan foydalanamiz. Tabiiyki kuch kondensatorlarida yuqori nisbiy
dielektriklik singdiruvchanlik
r
va yuqori elektrik mustahkamlikka ega bo’lgan
izolyatsiya materiallarini qo’llash maqsadga muvofiq. Chunki unga avvalo ishchi
elektr maydon kuchlanganligining qiymati bog’liq:
2
ishchi r k V
.
230
Kondensatorlarning solishtirma quvvatini ko’paytirish uchun u yasalayotgan
materialning nisbiy dielektrik singdiruvchanligini oshirish talab etiladi.
Solishtirma reaktiv quvvatni quyidagi ifoda bo’yicha aniqlanadi:
