Yuqori kuchlanish texnikasi

221 
transformatorlarda keng tarqalgan. Eng keng tarqalgan chulg’am g’altakli 
chulg’am bo’lib u ikkita–uchta paralel o’tkazgichlardan iborat. Har bir g’altak 
o’nlab o’ramlardan iborat. G’altaklar orasida sovituvchi va izolyatsiyalovchi moy 
kanallari bajarilgan. G’altaklar aro o’tish navbatma-navbat chulg’amning ichki va 
tashqi tomonlarida joylashadi, bu chulg’amni yig’ish paytida amalga oshiriladi.
Transformotorning 
izolyatsiyasi 
ichki 
(bakdagi) 
va 
tashqi 
(transformotorning kirishlari orasidagi, kirish bilan bak orasidagi havo oralig’i)
izolyatsiyalariga bo’linadi. Ayniqsa ichki izolyatsiya alohida ajralib turadi. 
Chulg’am izolyatsiyasi esa bosh va bo’ylama izolyatsiyaga bo’linadi. Bosh 
izolyatsiyaga chulg’amning zaminlangan qismga va boshqa chulg’amlarga 
nisbatan izolyatsiyasi kiradi. Bo’ylama izolyatsiyaga bir chulg’amdagi 
qismlarining o’zaro, o’ramlar, chulg’amlar qatlamlar va boshqa elementlar 
orasidagi izolyatsiyalar kiradi. Bu ikkala izolyatsiya uchun ham izolyatsiyalovchi 
material rolini transformator moyi va u bilan birgalikda kattiq dielektriklar 
(elektrokarton, qog’oz, bakelit va o’rov o’tkazgichlarining ip gazlama izolyatsiya 
bajaradi). 
Transformatorlarning kirishlari doimo qattiq va suyuq dielektriklar 
kombinatsiyasida iborat. Uning ustunligi o’tuvchi izolyatorlarni qaragani-mizda 
keng yoritilgan. Transformatorlar izolyatsiyasida moyga joylashtiril-gan uch xil 
asosiy qattiq dielektriklar (qoplanish, izolyatsiyalash va bulgichlar (to’siqlar)) 
qo’llaniladi. 
Qoplanish – nisbatan yupqa (1- 2 mm dan katta bo’lmagan) qattiq 
izolyatsiyalovchi materialdan (ko’pincha qog’ozdan yoki izolyatsiyalovchi 
lokdan) iborat bo’lib, elektrodga jips joylashishidan maydon kuchlanganligi 
nisbatan sezilarli darajada o’zgarmaydi. Bu tadbir sanoat chastotasida ayniqsa 
transformator moyining namlanganida va ip tola bilan ifloslanganida effektli 
hisoblanadi. Transformotor moyning elektrik mustahkamligi pasayganida 
qoplanishning ta’siri 5.4- rasmda ilyustratsiya qilingan. Bu grafikdagi egri 
chiziqlardan qoplanish ayniqsa kuchsiz bir jinsli bo’magan maydonlarda sezilarli 

222 
bo’lishini ko’ramiz. Chunki, bunda elektrodlar ustining qoplanishi natijasida 
uning ustida zarrachalar to’planishi va o’tkazuvchan qatlamning paydo bo’lish 
extimoli kamayib ketadi. O’tkazuvchi zarrachalar qoplangan elektrod ustida 
ushlanib qolmasdan moyga cho’kib, uning tagida cho’kma hosil qiladi – moy 
yuzasida o’tkazuvchan ko’prik paydo bo’lmaydi (5.4- rasm). 
5.4- rasm. Sanoat chastotasida elektrodlarni yupqa qatlamli dielektrik bilan 
qoplanishining ta’siri. Elektrodlar parallel: 
1 – diametri 3 mm qolamasiz; 2 – diametri 10 mm qoplamasiz; 3 - diametri 3 mm ikki 
qavvatli kabel qog’ozi yasalgan qoplama o’rnatilgan; 4 – diametri 10 ikki qavatli kabelь 
qog’ozidan yasalgan qoplama o’rnatilgan. Moyni norma bo’yicha elektrik mustahkamligi 26 – 28 
kV
ta’sir et
2,5/mm 

Download 6,12 Mb.