Yuqori kuchlanish texnikasi

212 
5.2. Elektr mashinalari izolyatsiyasining turlari va konstruktsiyalari 
 
Keyingi paytlarda har xil izolyatsiya materiallarni yaratishda erishilgan 
yutuqlar ularni elektr mashina izolyatsiyasida qo’llash hisobiga samaradorlikni 
oshirishni ta’minlamoqda. Sintetik izolyatsiyaning birinchi varianti nominal 
kuchlanishi 11 kVgacha bo’lgan mashinalarda qo’llanilgan. Bu izolyatsiyaning 
tarkibi epoksid smolasi shimdirilgan shishalentadan iborat. Bu variantda slyuda 
shishalenta bilan, asfalьt – moy loki esa, suyuq eposid smolasi bilan 
almashtirilgan. Bu suyuq epoksidga yarimefirlar (ftalь va malina kislotalari) 
aralashtirilganda qotib monolit izolyatsiya hosil qiladi. Uning dielektrik 
xarakteristikasi quyidagicha: 
%
tg
10


, elektr maydon kuchlanganligi 20 kV/mm.
Bu 
smolaning 
dielektrik 
xarakteristikasini 
asfalьt-bitum 
lokniki 
bilan 
solishtirganimizda unikidan past emasligini ko’ramiz. 
Sintetik izolyatsiyaning ikkinchi varianti kuchlanishi 3,3-6,6 kV bo’lgan 
mashinalarda qo’llaniladigan va elimlovchi tarkibi eskopon bo’lgan shishalenta 
hisoblanadi. Eskopon – kauchikka termik qayta ishlov berishdan olinadigan 
mahsulotdir. U shisha tola bilan birgalikda ishlatilganda monolit massani hosil 
qilib, mexanik kuch ta’siriga juda chidamli bo’ladi. Bu izolyatsiyaning asosiy 
kamchiligi tojlanishga chidamsizligidir. 
Hozirgi vaqtda generatorlarni tayyorlashda faqat termoreaktiv izolyatsiya 
qo’llanilmoqda. Bu izolyatsiya boshqalarga qaraganda yuqori mexanik 
mustahkamlikka ega, yuqori haroratda ham yumshamasligi izolyatsiyani ishlab 
chiqarishda uni bir nechta marta kampaundlashga extiyoj qoldirmaydi. Bundan 
tashqari bu izolyatsiyaning ruxsat etilgan ishlash temperaturasi 120
0
gacha 
hisoblanadi. Termoreaktiv izolyatsiya uni tayyorlashda qo’llaniladigan 
komponentlar – oquvchan neftli bitum va lokning asosida hosil qilingan kompozit 
o’rniga asosan epoksid, yarimefir bo’tqalari yoki ikkalasining kompozisatsiyasi 
o’rniga termo qayta ishlov berishda polimerlashgandan keyin judda qattiq holatga 
keladigan, yumshamaydigan, mustahkam, amalda erimaydigan ko’rinishga keladi.

213 
Elektr mashinalarida foydalaniluvchi izolyatsiyaning yana bir turi - slyuda 
qog’ozi va termoaktiv smoladan tashkil topgan kompozitsiyadir. Bunda slyuda 
qog’oz o’ralgandan keyin sektsiya termokameraga joylashtirilib, termoreaktiv 
smola singdiriladi. Bu holda smola monolit holatiga o’tadi va presslanganidan 
keyin sektsiyaning aniq o’lchamini oladi. Bu turdagi izolyatsiyaga "termolistik" 
deyiladi. 
Termoreaktiv izolyatsiyaning asfalьt - slyudaga nisbatan afzalligi uning 
issiqliqdan kengayish koeffitsientini juda kichikligi sababli termik deformatsiyaga 
uchramasligi hisoblanadi. 
Mashinaning ishchi temperaturasida bog’lovchining yuqori mexanik 
mustahkamligi va bu izolyatsiyani tayyorlash texnologiyasining xususiyati 
izolyatsiyani 
ishlab 
chiqarishda 
mexanik 
shikastlanishining 
extimolini 
kamaytirish, slyudaning o’rniga arzonroq va uncha defitsit bo’lmagan, ammo 
mexanik mustahkamligi uncha yuqori bo’lmagan slyudanitni qo’llashga imkon 
beradi. Slyudanit ishlab chiqarish chiqindilaridan tayyorlanadi.
Slyudanit juda mayda bo’lgan slyudaning ko’plab tangalaridan tashkil topib, 
qalinligi bo’yicha bir nechta qatlamlardan iborat bo’ladi. SHuning uchun ham 
slyudanit qalinligi bo’yicha bir jinsli bo’lib, mikalent va mikofoliyga nisbatan 
katta elektrik mustahkamlikka ega. Mikalent izolyatsiyada bir slyuda varag’ida 
ba’zi joylarida bir nechta qatlamlar mavjud bo’ladi.
Statorning pazlariga sterjen o’rnatilganidan so’ng u o’zining ishchi holatini 
egallaydi. Bunda yuklanish darajasiga bog’liq holda izolyatsiya uzinasiga uchta 
qismga bo’linadi: paz qismi, sterjenning fazadan chiqish qismi va chulg’amning 
peshona qismi. 

Download 6,12 Mb.