234
bir vaqt ichida ma’lum miqdordagi energiya jamlanadi. Kondensatorda
jamlanadigan energiya
W quyidagi formuladan aniqlanadi:
2
2
2
2
2
2
E
V
d
SU
CU
W
.
d
.
a
,
(5.20)
bu yerda
S
-
elektrodning yuzasi;
.
d
.
a
V
=
Sd - dielektrik aktiv qismining xajmi;
d
U
E
- dielektrikning aktiv qismidagi elektr maydon kuchlanganldigi.
Kondensatorni yasashga sarflanayotgan aktiv materialning xajmi va uning
narxi dielekrikning dielektrik singdiruvchanligiga
va yanada kuchliroq maydon
kuchlanganligiga bog’liq. Ishchi elektr maydon kuchlanganligi o’z navbatida
dielektrikning qisqa muddatli, ayniqsa uzoq muddatli
elektrik mustahkamligiga
hamda dielektrikdagi isrofga bog’liq. Boshqacha qilib aytganda ishchi
kuchlanganlik shunday o’rnatiladiki u dielektrikning elektrik mustahkamligidan
yuqori
va
ruxsat
etilgan
diapazondan
ortiqga
qizdirmasligi
kerak.
Kondensatorlarda shunday dielektrik ishlatilishi
kerakki ularning elektr
mustahkamligi, td
va qizish tempraturasi ma’lum munosobotda bo’lishi kerak.
Yuqoridagi talabga javob beradigan dielektrik suyuq yoki yarim suyuq
izolyatsiyalovchi material singdirilgan kabel yoki kondensator qog’ozi
hisoblanadi. Kupincha bu qog’ozlarga kondensator yoki kostor moylari
singdiriladi. Xorijiy mamalakatlarda esa mineral
moylarga nisbatan birqancha
ustunlikga ega bo’lgan sintetik izolyatsiyalovchi suyuqlik – sovola qo’llaniladi.
Chunki moy singdirilgan qog’ozning elektr mustahkamligi va dielektrik
singdiruvchanligi keskin kupayadi. Bunga sabab qog’ozdagi o’yiqlarning
kupchiligi, ya’ni qog’ozning 25 – 35% qismini moy bilan tulishi hisoblanadi.
Kondensatorga qo’yilgan kuchlanishning chastotasi oshishi bilan qog’ozli –
moyli dielektrikning elektrik mustahkamligi va ionlashtirish kuchlanishi sezilarli
darajada pasayadi (5.7- rasm). Bundan tashqari birlik
vaqt ichida tebranish davri
sonining kupayishi, va hamda
tg
oshishi hisobiga dielektrikda bo’layotgan isrof
kupayadi. SHuning uchun qog’ozli – moyli izolyatsiyali kondensatorlar 10 kGts
235
dan yuqori chastotaga tayyorlanmaydi. Agar chastota 10 kGtsdan ancha kam
bo’lsa ishchi kuchlangan-likni kuchli pasaytirishga
va sovutishning maxsus
tadbirlarini qullash talab etiladi. Qog’ozli–moyli izolyatsiyada ionlanish jarayoni
boshlanadigan kuchlanganlik bakdagi bosimni oshirish hisobiga sezilarli darajada
kupaytirish mumkin. Misol uchun kabel qog’ozining qalinligi 8 mk bo’lib, uning
bosimi 1.5 asmosferaga oshirsak ionlashish kuchlanganigini taxminan 25% ga
kupaytiradi.
5.7- rasm. Qog’ozli – moyli izolyatsiyaning elektrik mustahkamligining chastotaga
bog’liqligi.
Shuni takidlash lozimki ionlashtirish kuchlanganli kondensatorni tayyorlash
texnologiyasida gi rejimga kuchli bog’liq. Ayniqsa kondensator sektsiyalarini
vakuumli quritish paytidagi qoldiq bosimga bog’liq.
