Yuqori kuchlanish texnikasi

223 
bo’magan elektr maydonlarida maydon kuchlanganligining taљsimlanishini 
tekislaydi.
To’siq – transformatorlarda elektrokartondan, bakalizlangan qog’oz-dan 
yoki gazlama materialdan doska, tsilindr, shayba va boshqa shakldagi ko’rinishda 
bajariladi. Keskin bir jinsli bo’magan maydonda, to’siq maksimal maydon 
kuchlanganligining paydo bo’lishining oldini oladi va uning teshilish 
kuchlanishini 2 marta oshiradi. To’siq kuchsiz va keskin bir jinsli bo’magan 
maydonlarda qo’llaniladi, lekin ularning roli har xil bo’ladi. Keskin bir jinsli 
bo’magan maydonda qattiq dielektrikdan yasalgan bo’lgich moyda xuddi gazli 
oraliqda to’siqlar bajargan rolni bajaradi, shuning uchun ularni maydon 
kuchlanganligi maksimal bo’lgan zonaga joylashtiriladi (5.5- rasm).
Bu grafiklardan ko’rinadiki yupqa to’siqlar sanoat chastotasida (50 Gts) 
taxminan xuddi havodagidek teshilish kuchlanishini 2 va undan ortiq marta 
oshiradi. Lekin to’siqning mavjudligi ionlashish jarayoni eng katta kuchlanganlikli 
maydondagi soxada, kuchlanishing, teshilish kuchlanishidan past qiymatlarida 
ham sodir bo’lishiga olib keladi. Ionlashish jarayonining uzoq davom etishiga yo’l 
qo’yib bo’lmaydi u nafaqat moyni parchalab qolmasdan balki to’siqning ham 
emirilishiga olib keladi. Shuning uchun bu usul qisqa muddatga ta’sir etishda 
teshilish kuchlanishini oshirish uchun qabul qilinishi mumkin. Transformator 
o’lchamini oshirib yubormaslik uchun unda yasi to’siq o’rniga fasonli to’siqlar 
qo’llaniladi. Elektr mustahkamlikni oshirish uchun bir nechta nisbatan bir jinsli 
maydonlarda to’siqlar boshqa funktsiyani. Ya’ni moyda o’tkazuvchan 
ko’priklarning 
paydo 
bo’lishining 
oldini 
oladi. 
Yuqori 
kuchlanish 
transformatorlarida razryadlanish boshlanadigan yo’nalishlar bo’yicha qattiq 
dielektriklardan to’siqlar o’rnatiladi. 

224 
5.5- rasm. To’siqning izolyatsiyani teshilish kuchlanishiga ta’siri. 
Yuqorida aytilgan fikrlarning barchasi o’lchami moyli oraliqning 
o’lchamiga nisbatan ancha kichik bo’lgan to’siqlarga taalluqli. Agar to’siqning 
o’lchamini moyli oraliqning o’lchami bilan solishtirish mumkin bo’lsa, qattiq 
dielektrikning dielektrik singdiruvchanligidan moyniki kichik bo’lganligi tufayli 
moyda elektr maydon kuchlanganligining o’sishi natijasida ularning ta’siri teskari 
ham bo’lishi mumkin. Bir jinsli maydonlarda to’siqning roli uncha katta emas. 
SHu bilan birga to’siqlarni mexanik mustahkamlik nuqtai nazaridan o’ta yupqa 
qilib yasash mumkin emas. Moyda qisqa muddatga yupqa o’tkazuvchan qatlam 
paydo bo’lganda kuchlanishning anchagina qismi to’siqqa qo’yiladi, shuning 
uchun to’siq etarlicha elektrik mustahkamlikga ega bo’lishi kerak. Hosil 
qilinganda ham lekin moy ifloslanganda to’siqning xomiyalash roli ancha oshadi. 
Transformatordagi qattiq dielektriklar izolyatsiyalovchi rolini bajarish bilan 
birga mexanik funktsiyani ham bajardi. Bu qattiq dielektriklar sirti bo’ylab moyda 
sirtiy razryadlanish rivojlanishi mumkin. Moyda qattiq dielektrik sirtida 
rivojlanadigan sirtiy razryadlanish xuddi havodagiday amalga oshadi va 
maydonning shakliga juda bog’liq, birinchi navbatda elektr maydonining normal 
tashkil etuvchisining mavjudligiga. 

Download 6,12 Mb.