34
zarrachalar tabiati qanday bo‘lishdan qat`iy nazar og’irlik kuchi ta`siri
ostida
eritma tagiga cho‘kadi va bu hodisa sedimentatsiya deyiladi. Sedimentatsiya
tufayli kolloid eritmaning kontsentratsiyasi o‘zgaradi. Lekin eritmada Broun
harakatining mavjudligi sedimentatsiyaga qarshilik ko‘rsatadi.
Kolloid
zarrachaning o‘lchami qancha kichik bo‘lsa, Broun harakatining ta`siri shuncha
katta bo‘ladi. Shu sababli kolloid eritmalarda sedimentatsiya nihoyatda sust
boradi. Lekin kolloid zarrachalarga markazdan qochuvchi kuch ta`sir ettirish
bilan sedimentatsiyani kuchaytirish mumkin. Shu maqsad uchun dastlab 1913
yilda A.V. Dumanskiy tomonidan sentrifuga qo‘llanildi. So‘ngra 1923
yilda
Svedberg
sedimentatsiyani
nihoyatda
tezlashtiradigan
juda
kuchli
ul`trasentrifugadan foydalanishni taklif qildi. Bunday sentrifugada gidrofob
kolloid zarrachalargina emas, balki oqsillar va yuqori molekulyar moddalarning
molekulalari ham cho‘kadi. Sedimentatsiya tezligini o‘lchash orqali kolloid
zarrachalarning molekulyar massasini topish mumkin.
Sedimentatsiya tezligi
bilan muhitning qovushqoqligi va zichligi orasidagi bog’lanish quyidagi
tenglama bilan ifodalanadi:
q
d
D
r
V
)
(
9
2
2
bu erda r-zarracha radiusi,
η-dispersion
muhitning qovushqoqligi, D-zarracha moddasining zichligi,
d-dispersion muhit zichligi, q-og’irlik kuchi tezlanishi.
