§ 7. SEDIMENTASIYA Tayanch so‘z va iboralar: Kolloid eritmalarning rangi, kolloid eritmalarda yorug’likning yoyilishi, kolloid eritmalarni o‘rganishda nefelometr va ul’tramikroskopning ahamiyati, rentgenografiya, elektronografiya usullari. Sedimentatsiya tezligining dispersion muhit qovushqoqligiga teskari
proporsionalligi formuladan ko‘rinib turibdi. Bir xil dispersion muhitda bo‘lgan
turli modda eritmalarining sedimentatsiya tezligi o‘sha dispers fazaning radiusi
kvadratiga, dispers faza va dispersion muhit moddalarning zichliklari ayirmasiga
39
to‘g’ri proporsionaldir. Avval yirik zarrachalar, undan keyin esa mayda
zarrachalar cho‘kadi. Albatta D>d bo‘lgan hollardagina cho‘kish kuzatiladi.
Agar DSedimentatsiya tezligini aniqlash uchun N.A. Figurovskiyning sedimentator deb
ataladigan asbobidan foydalaniladi (6-rasm).
6-rasm. Figurovskiy asbobi (sedimentator). 1-kvarsdan yasalgan shayn; 2-shisha ip; 3-tarozi pallachasi.
Bu usulning mohiyati shundaki, suspenziya ichiga joylashgan pallachaga
(t) vaqt ichida cho‘kkan modda massasi (m) aniqlanadi.
Tajriba natijalarini grafik orqali ham ifodalash mumkin. Buning uchun
absissalar o‘qiga vaqtni, ordinata o‘qiga modda massasini qo‘yib sedimentatsion
diagrammasi hosil qilinadi (7-rasm).
τ
7-rasm. Sedimentatsion diagramma.
40
Sedimentatsiya diagrammasining chiziqlari turli suspenziyalar uchun
turlicha bo‘ladi. Bu chiziqlardan foydalanib, suspenziyadagi zarrachalarning
o‘rtacha radiuslarini aniqlash mumkin. Shuningdek, agar sistema polidispers
bo‘lsa, sedimentatsiya diagrammasidan foydalanib, suspenziyalarning qancha
foizi qanday disperslikka ega ekanligini hamda suspenziya fraksiyalarining
nisbiy miqdorlarini aniqlay olamiz (8-rasm).
