Z. A. Sulaymonova, D. A. Hazratova, S. A. Karomatov kolloid kimyo

53 
Disperslik darajasining kattalashishi sistemada sirt hodisalar rolining 
ahamiyatini oshiradi. Shunday qilib, kolloid sistemalarning miqdor belgisi 
disperslik darajasi bo‘lib, uning sifat belgisi geterogenlikdir. Bu ikkala belgi sirt 
hodisalar bilan chambarchas bog’liqdir. Fazalararo sirtning mavjudligi sirt 
taranglik borligidan darak beradi. Sirt taranglik ayni sistemaning geterogenlik 
darajasini xarakterlaydi. Fazalararo sirt kattaligining sirt taranglik koeffitsientiga 
ko‘paytmasi ayni sirtning erkin energiyasi qiymatini ko‘rsatadi: 
S
A



 
bu erda: σ – sirtni 1 sm
2
kattalashtirish uchun sarflanadigan ish bo‘lib, u sirt 
taranglik koeffitsienti deb ataladi.
Sirt hodisalarning sinflarga bo‘linishi 
Sirt hodisalarni sinflarga bo‘lishda sirt qavat qanday ekanligiga e`tibor 
beriladi. O‘zaro bir-biriga tegib turgan fazalar orasidagi chegara sirt qavatlar 
moddalarning agregat holatiga qarab quyidagi sinflarga bo‘linadi: 
1. Gaz-suyuqlik; 2. Gaz-qattiq jism. 3. Suyuqlik-suyuqlik. 4. Suyuqlik-qattiq 
jism. 5. Qattiq jism – qattiq jism.
Sirt 
hodisalarni 
sinflarga 
ajratishda 
termodinamikaning 
1- 
va
2-qonunlarining birlashgan tenglamasidan foydalanish ancha qulaylik tug’diradi. 
Darhaqiqat, bu tenglamani sirt qavat uchun quyidagi ko‘rinishda ifodalash 
mumkin: 








dq
dn
dS
VdP
Sdt
G
i
i



`
bu erda ΔG–izobar potentsial (Gibbs energiyasining o‘zgarishi), S–entropiya, 
V– hajm, σ – sirt taranglik, μ
i
–komponent i ning kimyoviy potentsiali,
n
i
-komponent i ning mol sonlari, φ – elektr potentsial, q–zaryad miqdori. Bu 
tenglama issiqlik, mexanik, sirt, kimyoviy va elektr energiyalar o‘zgarishining 
algebraik yig’indisi ekanligini ko‘rsatadi. Bu tenglamadan yana shuni ko‘rish 
mumkinki 1) sirt energiyasi Gibbs energiyasiga; 2) issiqlikka; 3) mexanik 
energiyaga; 4) kimyoviy energiyaga; 5) elektr energiyaga aylana oladi. Demak, 

54 
sirtda besh tur hodisa sodir bo‘lish imkoniyati mavjud. Bularning barchasida sirt 
energiya boshqa tur energiyaga aylanishi mumkin. Energiyaning bu aylanishlari 
– disperslik darajasi o‘zgargan sari moddaning kimyoviy reaksiyalarga kirishish 
qobiliyatining adgeziya (yani turli xil shakldagi moddalarning molekulalari 
orasidagi o‘zaro tortishuv kuchlarining namoyon bo‘lishi) va kogeziya (ya`ni 
bunda bir tur fazaga oid modda molekulalari orasidagi o‘zaro tortishish kuchlari) 
o‘zgarishi bilan, kappilyarlik hodisalari bilan, adsorbsiya va elektr 
potensiallarning o‘zgarishi bilan birgalikda sodir bo‘ladi. 
Ikki faza orasida barqaror chegara sirt mavjudligining asosiy sharti – erkin 
sirt energiyasining musbat ishorali bo‘lishidir. Agar bu energiyaning qiymati 
manfiy ishorali (yoki nol) bo‘lsa, chegara sirt mavjud bo‘lmaydi, bunda 
tasodifiy fluktatsiyalar tufayli bir faza ikkinchi fazaga tarqalib ketadi.

Download 3,22 Mb.