56
§ 10. QATTIQ JISMLARNING SIRT TARANGLIGI VA TO`LIQ
SIRT ENERGIYA
Tayanch so‘z va iboralar: erkin va solishtirma sirt energiyalari,
suyuqlikning sirt tarangligi, qattiq jism sirtining suyuqlik bilan ho‘llanilishi,
kogeziya va adgeziya, ho‘llanish issiqligi va kapillyar bosim.
Qattiq jismlarning sirt tarangligi faqat bevosita usullar bilan aniqlana
oladi. Qattiq jismda molekulalararo tortishish
kuchlari suyuqlikdagi
molekulalararo tortishish kuchlaridan ancha ortiq bo‘lgani uchun qattiq
jismlarning sirt tarangligi kattaroq qiymatlar bilan xarakterlanadi. 1-jadvalda
ba`zi kristallarning I.I. Jukov topgan sirt taranglik qiymatlari keltirilgan.
1-jadvaldagi σ qiymatlarini aniqlashda V.Tomson (Kelvin) ning
eruvchanlik metodidan foydalanilgan.
1-jadval
Ba`zi kristall moddalarning sirt tarangliklari
Modda
Temperatura,
o
C
σ, erg/sm
2
SaF
2
30
2500
SrSO
4
30
1400
BaSO
4
25
1250
PbF
2
25
900
AgCrO
4
26
575
CaSO
4
.
2H
2
O
30
270
PbJ
2
30
130
Qattiq jism sirtining suyuqlik bilan ho‘llanishi
Suyuqlik va qattiq jism chegarasida bo‘ladigan
hodisalarni, jumladan,
qattiq jism sirtining suyuqlik bilan ho‘llanishini tekshirishda ikki kuchni:
suyuqlik molekulalarining o‘zaro va suyuqlik molekulalari
bilan qattiq jism
molekulalari orasidagi tortishish kuchlarini hisobga olish kerak bo‘ladi.
57
1. Agar suyuqlik molekulalarining o‘zaro tortishish kuchi suyuqlik molekulalari
bilan qattiq jism molekulalari orasidagi tortishish kuchidan kam bo‘lsa, suyuqlik
qattiq jismni ho‘llaydi.
Suyuqlik sirtiga o‘tkazilgan urinma bilan qattiq jism sirtiga o‘tkazilgan
urinma orasidagi burchak chet burchak (yoki ho‘llanish burchagi) deb ataladi va
θ harfi bilan ifodalanadi. Agar suyuqlik qattiq jismni ho‘llasa, chet burchak
o‘tkir, ya`ni θ≤π/2 bo‘ladi. Agar θ=0 bo‘lsa, suyuqlik qattiq jismni to‘la
ho‘llagan bo‘ladi. 6-rasmda vertikal qattiq jismni ho‘llayotgan
suyuqlik va
suyuqlikning gorizontal qattiq jism sirtiga tushirilgan tomchisi tasvirlangan.
