55
Suyuqlikning sirt tarangligi va to‘liq sirt energiya
Suyuqlikning ichki qismidagi molekulani boshqa molekulalar hamma
tomondan bir xilda tortib turadi va barcha kuchlar bir-birini muvozanatlaydi.
Lekin suyuqlik sirtida turgan molekulalarni suyuqlik ichidagi qo‘sh molekulalar
kuchliroq tortadi, gaz fazadagi molekulalar o‘sha molekulani juda o‘z kuchi
bilan tortadi. Shu sababli suyuqlik sirtida turgan molekulalar mumkin qadar
suyuqlik ichiga kirishga intiladi. Boshqacha aytganda, suyuqlik o‘z sirtini
kattalashtirish uchun ish sarf qilishi kerak. Aksincha, suyuqlik sirti kamayganida
energiya ajralib chiqadi. Demak, suyuqlik sirt qavati ma`lum energiya zahirasiga
ega. U suyuqlikning sirt energiyasi deyiladi.
Suyuqlik sirtini 1 sm
2
ga kattalashtirish uchun sarf qilish kerak bo‘lgan
energiya miqdori shu suyuqlikning sirt taranglik koeffitsienti yoki to‘g’ridan-
to‘g’ri sirt tarangligi deyiladi.
Sirt taranglikning kelib chiqish sababi suyuqlik molekulalari orasidagi
bog’lanishdir. Ayni modda molekulalari orasidagi bog’lanish qancha kichik
bo‘lsa, ularning sirt tarangligi shuncha katta qiymatga ega bo‘ladi. Bundan
quyidagi xulosa kelib chiqadi: qutbli suyuqlikning suyuq-gaz chegarasidagi sirt
tarangligi qutbsiz suyuqliklarning sirt tarangligidan katta bo‘ladi.
Suyuqliklar ichida simob eng katta sirt taranglikka ega, undan keyin suv
va organik moddalar turadi, siqilgan gazlar eng kichik sirt taranglik namoyon
qiladi.
Suyuqliklarda sirt taranglikning temperatura koeffitsienti
dT
d
to kritik
temperaturagacha deyarli o‘zgarmas qiymatga ega bo‘ladi. Kritik temperaturaga
etganda suyuq va gaz fazalar orasidagi farq yo‘qolib sirt taranglik nolga teng
bo‘ladi. Suyuqlik – suyuqlik sistemada ham, kritik erish temperaturada (yani
ikkala suyuqlik bir – birida cheksiz eruvchan bo‘lib qolgan temperaturadan
keyin) sirt taranglik nolga teng bo‘lib qoladi.
