41
Perren tenglamasi gazlarning kinetik nazariyasidan kelib chiqadigan
gipsometrik (yoki barometrik) qonun formulasiga asoslanadi. Agar balandlik h
bo‘lsa, bu
balandlikdagi havo bosimi P
1
bilan yer sirtidagi havo bosimi P
0
orasidagi gazlarning kinetik nazariyasiga ko‘ra quyidagi bog’lanish (Laplas
tenglamasi) mavjud:
h
g
M
P
P
RT
1
0
lg
303
,
2
Agar bu tenglamadan h ni topsak:
1
0
lg
303
,
2
P
P
g
M
RT
h
kelib chiqadi.
Bundan foydalanib, qanday balandlikda havoning
bosimi yer sirtidagi
bosimidan ikki marta kamayishini hisoblab chiqishi mumkin. Bu holda
2
1
0
P
P
bo‘lgani uchun h quyidagicha hisoblanadi:
km
sm
P
P
g
M
RT
h
6
10
6
2
lg
981
29
300
10
31
,
8
303
,
2
lg
303
,
2
5
7
1
0
Demak, havo bosimi 27
0
C da 6 km balandlikda ko‘tarilgandan keyin ikki
marta kamayadi. Bu balandlikni faqat havo uchun emas,
balki har qanday
molekulyar massaga ega bo‘lgan gaz uchun ham hisoblab topish mumkin .
Perren o‘z tenglamasida gipsometrik qonun formulasidagi
1
0
P
P
nisbatni
2
1
n
n
nisbat bilan almashtirdi. U o‘z tenglamasini sinab ko‘rish natijasida atom va
molekulalarning realligini isbotlashga muvaffaq bo‘ldi. Perren Afrikada
o‘sadigan gummi-gud nomli daraxt shirasidan chirk (mastika) tayyorlab, undan
maxsus sentrifuga yordamida sharchalar hosil qildi.
Ularni suvga solib dispers
sistema tayyorladi. Bu sistemaga cho‘kmay qoladigan sharchalarning radiuslari
2,1∙10
-5
sm chamasida edi. Perren mikroskop yordamida bir-biridan 1/1-10
-2
sm
farq qiladigan ikki balandlikdagi hajm birligida bo‘lgan zarrachalar soni 100:12
42
nisbatida ekanligini topdi. Bu qiymatlarni o‘z tenglamasiga qo‘yib tajribalaridan
birida
Avogadro
soni
6,5∙10
-23
ga
teng
ekanligini
hisoblab
chiqardi:
23
2
3
5
7
2
1
1
2
0
3
10
5
,
6
12
100
lg
10
1
,
1
1
981
)
1
19
,
1
(
)
10
1
,
2
(
14
,
3
4
3
293
10
31
,
8
303
,
2
lg
)
)(
(
4
3
303
,
2
x
n
n
h
h
g
r
RT
N
(bu erda 1,19 – dispers zarracha moddasining zichligi, 1 – suvning zichligi).
Perren hisoblab chiqargan Avogadro sonining qiymatlari boshqa metodlar
asosida topilgan qiymatlarga nihoyatda yaqinligi Perrenning kolloid zarrachalar
zolda gaz molekulalarga o‘xshash harakatlanadi, degan taxminni tasdiqladi.
Broun harakatini yanada batafsil va chuqur
tekshirish natijasida
