Bog'liq 13243 2 9B900252011957A9E57AA7C4C13796761311A2AB (1) NURXON URAZBAYEVA.
I. BOB. NAZARIY QISM § 1. KIRISH. Kolloid kimyo bir vaqtlar fizikaviy kimyoning bir bo’lagi bo’lgan bo’lib,
keyingi vaqtlarda texnikaning har xil sohalarida kolloid sistemalar va kolloid-
kimyoviy jarayonlar katta ahamiyat kasb etdi. Shuning uchun ham xalq
xo’jaligining rivojlanishiga katta hissa qo’shib, mustaqil fan bo’lib chiqdi.
Kolloid kimyo ikki yoki ko’p fazali sistemalarni o’rganadi. Shunga ko`ra kolloid
kimyoga quyidagicha ta‘rif berilgan. Kolloid kimyo – bu yuqori molekulyar
birikmalar va geterogen yuqori dispersli sistemalarning fizikaviy kimyosidir.
Kolloid moddalar qadim zamonlardan beri inson tomonidan ishlatilib
kelingan va olimlarning e‘tiborini jalb qilgan. Asrlar davomida insoniyat
tarixida kolloid sistemalar to’g’risida juda ko’p ma‘lumotlar to’plangan.
Kolloid sistemalar xossalarini o’rganish uchun mahsus tadqiqot uslublari
yaratilgan, masalan ultramikroskopiya, nefelometriya, ultrafiltratsiya, elektron
mikroskopiya, osmometriya, viskozimetriya va boshqa tadqiqot metodlari
yaratilgan.
Kolloid-kimyoviy jarayonlar qadimgi markaziy Osiyo, Xitoy, Hindiston,
Misr, Yunonistonda, Qadimgi Rimda qo’llanilib kelingan. O’sha davrlarda
ovqat tayyorlashda, terini qayta ishlashda, to’qimalarni bo’yashda bu jarayonlar
ishlatilgan. Bundan ming yillar ilgari yashab tadqiqot ishlari bilan shug’ullangan
buyuk allomalar Abu Ali Ibn Sino, Abu Rayhon Beruniy va boshqalar, dori-
darmonlar tayyorlashda, kristallar xossalarini o’rganishda kolloid-kimyoviy
jarayonlardan foydalanishga va bu uslublarni takomillashtirganlar.
Sharq xalqlari, jumladan Markaziy Osiyo xalqlari masjid va madrasalar
qurishda kolloid kimyoning amaliy tomonidan keng foydalanishgan. Ular gʼisht
va toshlardan imorat devorlarini tiklashda zarur boʼlgan qumli loyga organik
moddalar (tuxum va boshqa maydalangan organik moddalar) qo`shib juda pishiq
imoratlar qurishgan.
6
1752 yilda M.V. Lomonosov rangli shishalar ishlab chiqarishda, oltinning
kolloid eritmasini tayyorlab ishlatgan. Rossiya olimlaridan T.Ye. Lovitsning
1789 yili faollantirilgan ko’mirning yutish xususiyatini aniqlashi, adsorbsiya
hodisasini kashf etishi, A. Musinning 1797 yilda simob metalining suvdagi
kolloid eritmasini hosil qilishi kolloid kimyoning har tomonlama rivojlanishiga
yo’l ochib berdi.
