8
F.F. Reysning 1808 yilda eritmalarga va undagi zarrachalarga elektr
tokini taʼsiri natijasida elektroosmos va elektroforez hodisalarini hosil boʼlishini
ochishi, ital`yan ximigi F. Selmi 1845 yilda turli xil eritmalarning (sut, qon,
zardob, yelim, kraxmal va boshqa) xossalarini oʼrganib,
ularning xususiyatlari
chin eritmalardan tubdan farq qilishini aniqlashi kolloid kimyoni rivojlanishi
uchun katta ahamiyatga ega boʼldi.
Rus olimi I.G. Borshov 1869 yilda kolloidlar ham kristallik murakkab
zarrachalardan iborat ekanligini koʼrsatdi. P.P. Veymarn XX asrning boshlarida
har qanday modda sharoitiga qarab ham «kolloid» ham «krisgalloid» holatda
boʼla olishini isbotladi. Shunday qilib, moddaning «kolloid» yoki «kristalloid»
holati haqida
fikr yuritish mumkin, degan xulosa chiqarildi.
Peskov Nikolay Petrovich – 1880 yilda
Moskvada tug’ilib, 1940 yilda vafot etgan.
Fizik kimyo va kolloid kimyo fanlari bo’yicha
tadqiqotlar olib borgan. D.I. Mendeleev
nomidagi Moskva davlat texnika universitetida
kimyo fanlari doktori,
professor lavozimida
ishlagan.
Kolloid kimyoda tekshiriladigan obʼektlar prof. N.P. Peskov tomonidan
1930 yillarda taʼriflangan ikki belgi bilan tavsiflanadi. Ulardan biri disperslik va
ikkinchisi geterogenlikdir. Kolloid eritmalarning xossalari haqida toʼliqroq
(umumiyroq) tasavvur ham N.P. Peskov tomonidan yaratilgan. U barcha
kolloidlarni quyidagi ikki guruhga boʼladi: birinchi guruhga erituvchida oʼz-
oʼzicha dispers holatga oʼta oladigan moddalarni kiritdi. Аgar ana shunday
sistemada koagullanish boʼlsa, koagulyantda juda koʼp erituvchi boʼladi.
Ikkinchi guruhga dispersion muhitga nisbatan inert boʼlgan moddalar kiritildi.
Qizigʼi shundaki, dastlab fan tarixida «kolloidlar»
nomini olgan moddalar
(yelim, oqsil, kraxmal) aslida yuqori molekulyar birikmalar (YuMB) ning
9
haqiqiy eritmalari ekanligi maʼlum boʼldi. Ularning eritmalari «liofil kolloidlar»
nomi bilan atalib keldi. Haqiqiy kolloid sistemalar esa «liofob kolloidlar» deb
ataladigan boʼldi. D.I. Mendeleev kolloid kimyoni tabiat haqidagi bilimlarning
porloq istiqbolga ega boʼlgan yangi tarmogʼi deb qaragan. U oʼzining «Kimyo
asoslari» nomli kitobining birinchi nashrida (1871 yil) «Kolloid kimyo
masalalari fizika va kimyoning barcha sohalari uchun ilgʼor va qudratli ahamiyat
kasb etishi muqarrardir» deb yozgan edi. Kolloid kimyoning keyingi vaqtlardagi
rivojlanishi D.I. Mendeleev fikrini tasdiqladi. Bu sohada N.P. Peskov, I.I. Jukov,
А.N. Frumkin, S.M. Lipatov, P.А. Rebinder, B.V. Deryagin, L.D. Landau, V.А.
Kargin, X.U. Usmonov, K.S. Аxmedov va boshqa olimlarning ilmiy ishlari
muhim ahamiyat kasb etadi. Shular tufayli mustaqil mamlakatlar hamdoʼstligi
mamlakatlarida kolloid kimyoning taraqqiyoti dunyo miqyosida oldingi
oʼrinlarni band etishga musharraf boʼldi. Chet el olimlaridan V. Ostvald,
А. Eynshteyn, M. Smoluxovskiy, J. Perren, G. Freyndlix, G. Kroyt va boshqalar
kolloid kimyo fanini rivojlanishiga katta hissa qoʼshganlar.
IX asrning boshlari 1906-1908 yillarda Smoluxovskiy va A.
Eynshteyn
kolloid sistemalardagi Broun harakati va diffuziya nazariyasini yaratib, kolloid
kimyoni nazariy jihatdan boyitdilar. Perren, Svedberg, Ilin kabi olimlar
Eynshteyn va Smoluxovskiy nazariyasining to’g’riligini tajribada tasdiqladilar.
Kolloid kimyo 1903 yildan boshlab mustaqil fan sifatida rivojlana
boshladi. Bu fanning rivojlanishida mashhur olim А.V.
Dumanskiyning ham
xizmati katta, u 1907 yili kolloid eritmalarning qovushqoqligini, elektr
oʼtkazuvchanligini, optik xossalarini oʼrgandi.
Kolloid va yuqori molekulyar sistemalarni oʼrganishda olimlardan V.N.
Kargin, B.V. Deryagin, I.I. Jukov, Dogadkin, Z. А. Rogovin, akademik I. V.
Petryanov - Sokolov, F.D. Ovcharenko, K.S. Аxmedov, X.U.
Usmonov va
boshqa olimlarning xizmatlari katta.
