87
ortishi kerak, lekin potentsial aniqlovchi ionlarning desorbtsiyasi ham oshishi
mumkin, bu holda ξ – potentsial va φ
0
– potentsial kamayadi. Harorat pasayishi
bilan bu holning aksi kuzatiladi.
Kolloid zarrachalarning tuzilishi haqidagi mitsellyar nazariya
Qo`sh elektr qavat nazariyasi asosida dispers sistema zarrachalarining
tuzilishi haqidagi mitstsellyar nazariya yaratildi. Mitsellyar nazariyaga muvofiq,
har qanday liofob (gidrofob) kolloid eritma ikki qismdan iborat: ularning biri –
mitsellalar bo‘lib ikkinchisi intermitsellyar suyuklikdir. Mitsellalar – alohida
kolloid zarrachalar bo‘lib, ular zolning dispers fazasini tashkil etadi.
Intermitsellyar suyuqlik esa o‘sha zolning dispersion muhitidan iborat.
Uning
tarkibida erituvchidan tashqari yana boshqa erigan moddalar (elektrolit va
elektrolitmaslar) bo‘ladi. Mitsella oddiy molekulalarga qaraganda ancha
murakkab tuzilishga ega. Unda ikki qism – neytral modda – yadro va qo‘sh
qavatdan iborat sirtqi ionogen qism mavjud. Mitsella agregati juda ko‘p atom
yoki molekulalardan tarkib topgan bo‘lib unga adsorbsiyalangan ionlar bilan
birgalikda mitsella yadrosini tashkil etadi. Mitsella
yadrosini qarama qarshi
ishoraga ega bo‘lgan ionlar qurshab turadi. Yadro va unga adsorbilangan ionlar
birgalikda granula yoki kolloid zarracha deyiladi. Kolloid zarrachasi ma`lum
zaryadga ega bo‘ladi, ya`ni mitsella agregat, adsorbsion qavat qarama qarshi
ionlar (diffuzion kavat) dan tashkil topgan bo‘ladi. Masalan Fe(OH)
3
gidrozolning tuzilishini quyidagi shaklda yozish mumkin:
{m Fe(OH)
3,
n FeO
+
, (n-x) Cl
-
}
+
x Cl
-
m
Fe(OH)
3
nFeO
+
(n-x)Cl - xCl
-
yadro
adsorbsion
qavat
adsorbsion
qavatga
qarshi
ionlar
diffuzion
qavat
granula
mitsella
+
88
Kolloid zarracha hosil bo‘lish mexanizmi ikki bosqichda boradi:
dastlab
sharsimon amorf kolloid zarrachalar hosil bo‘ladi, so‘ngra kolloid sistemaning
eskirishi natijasida bu zarrachalar ichida mayda kristallchalar vujudga keladi.
Natijada amorf zarracha ichida ma`lum kuchlanish paydo bo‘lib, zarracha
kristallanadi va bu kristallar mitsellaning yadrosini tashkil etadi.
Kolloid eritmalar oddiy elektrolitlar kabi elektr o‘tkazuvchanlik
qobiliyatiga ega. Ularning elektr o‘tkazuvchanligi ikkita tarkibiy qismdan
tashkil topadi. Biri kolloid zarrachalarning harakatidan
kelib chiqqan elektr
o‘tkazuvchanlik, ikkinchisi dispers sistemalardagi elekrolitlar tufayli vujudga
keladigan elektr o‘tkazuvchanlikdir.
