Bog'liq 13243 2 9B900252011957A9E57AA7C4C13796761311A2AB (1)
Elektrokapilyar hodisalar Agar biror suyuq fazaning hech qanday narsa bilan band bo‘lmagan bo‘sh
sirtiga elektr zaryad bersak, suyuqlik o‘zining sirt tarangligini kamaytirib
yuboradi. Buning sababi shundaki, sirtdagi o‘zaro qo‘shni zarrachalar bir xil
ishorali zaryad qabul qilganidan keyin bir-biridan uzoqlashib, ular orasidagi
o‘zaro tortishuv kuchlari (binobarin, suyuqlikning sirt tarangligi), kamayib
ketadi. Agar suyuqlik sirti bo‘sh bo‘lmay, avval, masalan, musbat zaryadga ega
bo‘lgan bo‘lsa, bunday sirtga manfiy zaryad berganimizda suyuqlik sirt
tarangligining kamayishi qarama-qarshi zaryadlar miqdorlari orasidagi nisbatga
bog’liq bo‘ladi.
Fazalar chegarasida bo‘lgan zaryadning (potensiallar ayirmasining) sirt tarangligiga ta`sirini ifodalovchi hodisalar – elektrokapilyar hodisalar deb ataladi. Ular qo‘sh elektr qavatda sodir bo‘ladi. Bu hodisalarni o‘rganish
natijasida zaryad qiymati bilan sirt taranglik orasida bog’lanish borligi
aniqlanadi, ana shu bog’lanishning grafik tasviri elektrokapillyar egri
chiziqlardan iborat. Elektrokapillyar hodisalarni eng avval elektrolitlarning
suvdagi eritmalari bilan simob chegarasidagi sirtlar misolida 1873 yilda
89
Lippman o‘zi yaratgan kapilyar elektrometr yordamida tekshirdi. Keyinchalik
uning tadqiqotlari Gui (1910 yil), A.N. Frumkin (1919 yil) va boshqa
olimlarning ishlarida rivojlantirildi.
Faraz qilaylik, simob metali simob tuzining suyultirilgan eritmasiga
tushirib qo‘yilgan bo‘lsin. Simob ionlarini suvning qutbli molekulalari o‘ziga
tortib olishi sababli simobning sirt tarangligi kamayib ketadi. endi simob tuzi
eritmasidagi simob sirtiga manfiy elktr zaryad berib bu sirtni qutblay borsak,
simobning sirt tarangligi bilan simob sirtining zaryadi orasida bog’lanish
borligini kuzata olamiz. Simob sirtidagi musbat zaryad kamaygan sari simob
bilan eritma chegarasida sirt taranglik orta boradi. Simob sirtidagi barcha
musbat zaryadlar neytrallanibbo‘lganidan keyin, ya`ni simob sirtining zaryadi
nolga teng bo‘lganida sirt tarnglik kattaligi maksimal qiymatga erishadi. Simob
sirtida manfiy zaryad oshirilaversa, simob bilan eritma chegarasidagi sirt
taranglik kamaya boshlaydi.
Agar abstsissalar o‘qiga simob sirtidagi elektr zaryad qiymatlari,
ordinatalar o‘qiga simob bilan eritma orasidagi sirt taranglik qo‘yilsa, parabola
shaklidagi diagramma hosil bo‘ladi (19-rasm elektrokapillyar diagramma).
0
Bu diagrammada simob bilan eritma orasidagi sirt taranglikning maksimal
qiymati kuzatiladigan nuqtada simob sirtining elektr zaryadi nolga teng (
0
)
bo‘ladi. Bu nuqtada sirt taranglik zaryadga bog’liq bo‘lmaydi, binobarin, bu
90
erda
0
d d bo‘ladi. Lekin bu nuqtada elektr potensialning haqiqiy qiymati
nolga teng bo‘lmaydi, bu erda faqat sirtdagi potensial qarama-qarshi tashqi
potensial bilan tenglashadi xolos.
