S p o rt ja m o a s i yoki g u ru h in i t o ‘g ‘ri b o sh q arish m u ra b b iy n in g
ta sh k ilo tc h ilik va pedagogik m ahoratiga, bilim va qobiliyatiga bog'liq.
J u m la d a n , m urabbiyning talabch anligi, sportchilar jam oasi b ilan to ‘g ‘ri
va o ‘za ro h u rm atg a asoslangan m unosabat o ‘rnatishi sp o rtch ilarn in g
m a s h g ‘u lo tla rg a b o ‘lgan q iz iq is h la rin i o sh irish im k o n in i b e ra d i.
M u ra b b iy sp o rtc h ila r ja m o a sin i t o ‘g ‘ri bosh q arish d a qu yidag ilarga
a lo h id a e ’tib o r q a r a tis h i m a q sa d g a m uvofiq: b ir-b irig a b o 'lg a n
tala b c h a n lik n i
xolis b ah o lash , o ‘zini ishontirish, sport m usobaqalarida
t o ‘g ‘ri r a q o b a tla s h is h , b ir - b ir ig a y o rd a m la s h is h , jis m o n iy z a if
sp o rtc h ila rn i t o ‘g ‘ri tush u n ish va u lar to ‘g ‘risida g ‘am x o ‘rlik qilish,
g u ru h sp o rtch ilari kayfiyatini k o ‘tarish kabilar.
S p o rtch ilarn in g ruhiy faollik darajasi ko‘pin ch a sport m ash g‘ulotlari
va m u sobaqalarning yuqori darajada sifatli o ‘tkazilishiga bog‘liq b o la d i.
S p o rtc h ila r b u n d a y tashkil etilg an m usobaqa ja ra y o n id a o ‘zlarin i
k o ‘rs a tis h m a q s a d id a b o r k u c h in i sa fa rb a r q ila d i. S h u n in g d e k ,
m u sobaq alashish uslubi sport tu rla ri uchun «lider»larni aniq lash ga,
sp o rtc h ila rn in g b o ‘lajak sport m usobaqalarini o ‘zlari m ustaqil tashkil
etishlariga yordam beradi. Sport m usobaqalarini tashkil etish va o ‘tkazish
u c h u n m urab b iy h am d a faol sp o rtch ilard an kuchli irodaviy sifatlarni
ishga solish talab qilinadi.
T ajribali m urab b iy lar sport m ash g ‘ulotlari
jaray on ini ju d a yaxshi
idro k qilishi va shogirdlaridagi m avjud kam chiliklarni o ‘z vaqtida his
qilishi va uni o ‘z vaqtida b a rta ra f etib borishi lozim . B ulardan tash q ari,
m u rab b iy n in g h arak at xotirasi keng hajm da qabul qilish im koniyatiga
h a m ega b o ‘lish i, b ajarila d ig a n h a r xil h a ra k a tla rn in g o b ra z la rin i
x o tirasid a saqlay bilishi, m ashg‘u lo tla r davom ida spo rtch ilarn in g nim a
bilan m ash g ‘ulligini kuzatib tu rib , ularni tez, qisqa vaqt dav om ida
t o ‘g ‘ri y o ‘lga solishi h am d a an iq bir qarorga kelishi talab etiladi.
S p o r t
m u r a b b iy s in in g
fa o liy a tid a
u c h r a y d ig a n
o b y e k tiv
qiyinchilik lardan biri uning m utaxassisligi bilan bog‘liq b o ‘lgan fanlarni
qay darajad a o ‘zlashtirganlik holatid ir.
Jum ladan, jism o niy m ad aniyat
nazariyasi, p edagogika, psixologiya, fiziologiya, sport tibbiyoti, falsafa,
sh u ningdek , yengil atletika, gim nastika, basketbol, voleybol, q o ‘l to ‘pi,
futbol, suzish, kurash kabilarini talab darajasida o ‘zlashtirgan boMishi
•zarur. Aks h olda m urabbiyning sp o rtch ilar
bilan birga ishlashi ju d a
qiyin kechadi.
M u ra b b iy n in g subyektiv q iy in ch ilik larin i ikki g u ru h g a ajra tib
o ‘rganish m um kin. B irinchi guruhga ularning individual xususiyatlari
bilan b o g ‘liq b o ‘lgan qiyinchiliklar: asab tiz im i tip la ri va tuzilish i, te m
p eram en ti, xarakteri kabilar kiradi. M a sa la n , xolerik te m p e ra m e n tg a
ega b o ‘lg an m u ra b b iy n in g asab tiz im i k u c h li m u v o z a n a ts iz lig i,
q o ‘zg‘aluvchanligi, t a ’sirchanligi, o ‘zini tu ta bilm asligi bilan ajralib
tu ra d i. F le g m a tik te m p e ra m e n td a g i m u r a b b iy la r esa o ‘z la r in in g
su stk ash lig i b o is sp o rtc h ila rn in g x a to la r in i k e c h ik ib p a y q a y d ila r.
M u ra b b iy n in g subyektiv q iy in c h ilik la rid a n y an a biri u la rn in g o ‘z
m aqsadiga erishishlarida paydo b o ‘lad ig an quyidagi t o ‘siqlardir: o ‘zini
tu ta bilm asligi, sport ishlarini an iq re ja lash tira olm asligi, layoqatsizligi,
ishyoqm asligi, aqliy xususiyatlarining
ch ek la n g an lig i, ichkilikbozlikka
berilishi kabilar.
M u ra b b iy n in g ish fa o liy a tid a u c h r a y d ig a n m ax su s in d iv id u a l
q iy i n c h ili k l a r h a m s u b y e k tiv q i y i n c h i l i k l a r g u r u h ig a k ir a d i.
M urabbiyning o ‘z ishini yaxshi bilm asligi yoki yoshining o ‘tishi sababli
jism oniy m ashqlarni am alda k o ‘rsatishida (jism oniy zaifligi, sog‘ligi
tufayli g im n astik a va yengil atletika m a sh g ‘ulotlari jara y o n id a sakrash
m a s h q la r in i b a ja r is h id a , a r q o n d a k o ‘t a r i l i s h i d a ) u c h r a y d ig a n
q iy in c h i li k l a r s h u la r ju m la s id a n d i r . M u r a b b iy b u s u b y e k tiv
qiyinchiliklarni yengishi, b irin ch id an , u n in g
pedagogik m ah o ra tig a ,
sp o rtc h ila r ru h iy atin i tez, sezgirlik b ila n b a h o la y olishiga va sp o rt
tu rlarin i yaxshi o ‘zlashtirganligiga bogMiq. Ik k in ch id a n , m urabb iy ning
o ‘z s h o g ird la ri o rasidagi o b ro ‘yi, y u q o ri d a ra ja d a g i b ilim d o n lig i,
tadbirkorligi, o ‘z bilim ini am aliyotda q o ‘llay b ilishi, m ash g ‘u lo tla rn i
tashkil qilishdagi ijodkorligi, sp o rtc h ila rn in g m ash g ‘ulotlarga b o ‘lgan
qiziqishini oshirib borishi kabilar uning bu qiy in ch ilik larn i yengishida
m u h im o ‘rin tutadi.
M u ra b b iy n in g fa o liy a tin i ta s h k il e t is h i d a p a y d o b o ‘la d ig a n
q iy in c h ilik la r id a n y an a biri u n in g o ‘z is h in i t o ‘g ‘ri re ja la s h tira
bilm asligida. S port m ashg‘ulotlari va rivojlan tiru v ch i
m ashq larni talab
darajasida a n iq rejalashtirib olgan m urab b iy s p o rtc h ila r jam o asi bilan
to ‘g ‘ri m u loqot olib boradi, m ashg‘ulotlarni oq ilo n a tashkil etadi, ularni
h a r to m o n la m a jism oniy va ruhiy riv o jlan tira oladi, sp o rtch ilarn in g
axloqiy va irodaviy sifatlarini shakllantirishda m uvaffaqiyatlarga erishadi.
Y u q o rid a t a ’k id la n g a n is h la rn in g t o ‘g ‘ri b a ja r ilm a s lig i s p o r t
m ash g 'u lo tlarin in g sifatsiz o'tilishiga sab ab boMadi.
M urabbiy ishini rejalashtirishda sp o rtc h ila rn in g ruhiy jih a td a n o ‘sib
borish in i inobatga olishi, ularda ijtim oiy faollikni o ‘stirishi lozim .
S huningdek, u jam o atch ilik ,
pedagoglar, o ta -o n a la r bilan ham ko rlik
o 'r n a tib , o ‘z faoliyatida pedagogik m uloqotni t o ‘g ‘ri y o ‘lga q o ‘yishi;
shogirdlariga xayrixohlik ko'rsatib, m ehribonlik qilishi; ularning ch id am -
lilik sifatlarini o 'stira borib, intizom li bo'lishga o datlan tirish i kerak.
0 ‘z ishini aniq rejalashtirgan m urabbiy sport m ashg‘ulotlari va m u
sobaq alard a sp o rtch ilarn in g x atti-h arak atlarin i oldindan biladi va o ‘z
vaq tid a ularning faoliyatini t o ‘g ‘ri tashkil etadi. N atijada sport jam o asi
y o k i g u r u h d a in tiz o m y a x s h ila n a d i. B u n in g n a tija s id a j a m o a
sportchilarining tartib -in tizo m i yanada yaxshilanadi. Bulardan tashqari,
m urabbiy sport m aydonchalarini jihozlash, m ashg1 ulotlarni sifatli tashkil
qilish, shogirdlari o ‘rtasida vazifalarni to ‘g‘ri taqsim lash, m ashqlarn in g
z ic h lig ig a iz c h il e ’t i b o r b e r is h , s p o r tc h ila r n in g s a lo m a tlig in i
m ustahk am lash m aqsadida ertalabki gim nastika m ashqlarini bajartirish,
h arakatli o ‘y in lar tashkil etish, tab iat q o ‘yni (to g ‘ yon bag‘riga,
dengiz
yoki daryo sohiliga kabilar)ga piyoda safarlar uyushtirish kabi tadbirlarni
a n iq a m a lg a o s h ir ib , y u z b e r is h i m u m k in b o ‘lg a n o b y e k tiv
qiyinchiliklarga b arh am beradi.
