2-§. Texnik detallarni shakllantirish
Detallar quyma, bolg'alash, shtamplash, dastgohda ishlov berish yo ‘-
li bilan tayyorlanadi. Detal modelining shakli qancha sodda bo‘lsa, u
shuncha oson tayyorlanadi va arzonga tushadi.
Mashinasozlik amaliyotida tekis sirtli va aylanish sirtli detallardan
ko‘proq foydalaniladi. Chunki mavjud stanok (dastgoh)larda ulami tez,
oson va arzon tayyorlashga erishish mumkin. Frezerlash, randalash,
zarblash, revolverlik va tokarlik dastgohlarida tekis va aylanish sirtlariga
osongina ishlov beriladi.
Murakkab tuzilishga ega bo ‘lgan detallar quyish yo‘li bilan hosil
qilinadi. Detal individual va kam seriyali ishlab chiqarishda po‘lat va
rangli materiallaming bo‘lagidan bolg‘alash, cho‘kichlash yo‘li bilan
hosil qilinadi. Ommaviy seriyada ishlab chiqariladigan buyum detallari,
asosan, issiq yoki sovuq shtampovkalash yo‘li bilan bajariladi.
Shtampovka yo‘li bilan olingan detallar aniqligi va ishlov berishda
kam chiqindi chiqishligi bilan ajralib turadi. K o‘plab bir xil seriyada
ishlab chiqariladigan rezbali biriktirish detallari ham sovuq avtomat tu-
shirish presslarida tayyorlanadi. Bunday usulda tayyorlangan mahsulot
sifatining yuqoriligi bilan ajralib, arzonga tushadi.
Navli (sortli) prokatlangan listli materiallardan aylanish, oval, kvadrat,
to ‘g ‘ri to‘rtburchakli, oltiburchakli, turli shakllardagi tekis detallar sovuq
shtampovkalash yo‘li bilan oilinadi. K o‘pchilik hollarda zagotovkalar
430
Ъ//;///7У7777/,
/
%///////У/Щ.
/
/ Pripusk
a)
b)
15.13- shakl.
har xil usullarda tayyorlanib, ulardan iqtisod talab qilinadigan turi tanlab
olinadi.
Detaining o ‘lchami, geometrik shakli, ishlatiladigan material, qancha
dona ishlab chiqarilishi, bajarilishining aniqlik darajasi va ishlab chi-
qarish turiga qarab uning zagotovkasi (keyinchalik, ishlov berib tayyor
buyumlar olinadigan chala mahsulot) tanlanadi.
Quyma va shtampovkalash yo ‘li bilan hosil qilinadigan detal zago
tovkasi oldindan tozalash, to‘g ‘rilash, shilish, tekislash, tores (silin-
drsimon, prizma detallaming tashqi yoki ichki sirtlariga ishlov berish
jarayoni)lash, markazlash kabi ishlov beriladi.
Mashinaning quyma detali yoki zagotovkasini eritilgan metallni
formaga quyish y o‘li bilan olinadi. Buning uchun oldin detaining ishchi
chizmasi bo ‘yicha (15.13-shakl,
a) uning quyma chizmasi (15.13-shakl,
b) bajariladi. Unda mexanik ishlov berish hamda metallning cho‘kishi
va qisqarishini hisobga olgan holda, pripusk (oMchami andek kattalikda)
chiziladi.
Detaining quyma chizmasiga binoan uning modeli bajariladi. Formada
teshikka m oijallangan sterjenning mustahkamlanishi uchun pripusk
A qo‘shib tayyorlanadi. Modellar, asosan, formovkalash oson bo‘lishi
uchun ko‘pincha ikkita bo ‘lak qilib tayyorlanadi (15.14- shakl,
a). Sterjen
sexida sterjen qutisi (yashik)da silindrik teshik uchun birlashtiruvchi
material yordamida qumdan sterjen tayyorlanadi (15.14-shakl,
b).
Formovkalash sexida model bo‘yicha ikkita ramkada opoka ( bir martalik
qumli qoliplami tayyorlashda va metall quyishda qolip aralashtirmasini
tutib turadi, opoka -kulrang yoki qora rangli qattiq mikro-g'ovakli yengil
mineral jins) deb nomlanuvchi forma tayyorlanadi (15.14-shakl,
d va e).
Metall eritish sexida suyuq metall formaga quyiladi. Metall qotgandan
so‘ng forma buziladi va hosil bo ‘lgan ortiqcha quyilgan metall olib
tashlanadi (15.14-shakl,/).
431
Qirqish, tozalash kabi bo'lim da quyma detal barcha ortiqcha nar-
salardan xalos bo‘lish uchun uni mexanik ishlov berish sexiga yuboriladi.
So‘ngra tayyor mahsulotlar omboriga topshiriladi.
Sovuq shtampovka y o ‘li bilan listli materialdan olinadigan detallar-
ni loyihalashda metallni tejash yo'li bilan mahsulotning tannarxi ka-
maytiriladi. 15.15-shakl,
a dagi variantdagiga qaraganda 15.15-shakl,
b dagi variant ustun bo‘lib, metall 20 foizgacha tejaladi. Yirikroq tishli
g ‘ildiraklami detaining boshdan oyog‘igacha qimmatbaho metallni
sarflamasdan ulami yig‘ma qilib ishlatilish joyiga qarab 15.16- shaklda
ko'rsatilgan variantlardan birini tanlab olinadi.
|
