1
«Zamonaviy dunyoda pedagogika va psixologiya»
nomli 10-son ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya
ILK BOLALAR BOG’CHASI O’ZBEKISTONDA
Dildora Nurova Mamadjonovna
Toshkent shahar Chilonzor tumani 462 DMTT 1- tayyorlov guruhi
tarbiyachisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.6279320
O‘lkamizda XIX asrning 80-90-yillariga kelib maktabgacha ijtimoiy tarbiya tizimini vujudga
keltirish g‘oyalari yetila boshlandi. O‘sha davrda yashab ijod etgan ma’rifatparvar mahalliy ziyolilar
ayollarning og‘ir ahvoli va bolalar nazoratsizligini e’tiborga olib, bu masalaning yechimini izlay
boshlaydi. Jumladan, 1872 yilda Turkistonda tuzilgan «Jamiyati xayriya» tarkibiga kirgan ziyolilar
vakillari tomonidan miskinlar uylari, tunash joylari, ilk tug‘uruqxonalar bilan bir qatorda, ota-onasi
bo‘lmagan bolalar uchun yetimxonalar (dastlabki bolalar uylari) tashkil etildi. Butun Turkiston
bo‘yicha 150-200 nafar bolani qamrab olgan ushbu yetimxonalarda ham yasli yoshidagi, ham
maktab yoshidagi bolalar tarbiyalangan.
Bolalar bogʻchasi — maktab yoshigacha boʻlgan bolalarni tarbiyalovchi muassasa. Birinchi
marta 1837-yil Germaniyada nemis pedagogi F. Frebel tomonidan tashkil etilgan. Bolalar bogʻchasi
xalq taʼlimi tizimining dastlabki boʻgʻini hisoblanadi.
Oʻzbekistonda odatdagi Bolalar bogʻchasi 3—7 yoshli bolalarga moʻljallangan. 2 oylikdan 7
yoshgacha boʻlgan bolalar tarbiyalanadigan yaslibogʻchalar ham bor. Bundan tashqari
sogʻlomlashtirish bogʻchalari, jismoniy va aqliy nuqsonli bolalar uchun bogʻchalar, uybogʻcha,
mavsumiy bogʻchalar (asosan qishloq xoʻjaligi ishlari koʻpaygan vaqtda tashkil etiladi), "bolalar
bogʻchasi maktab" majmui ham mavjud. Bolalar bogʻchasi hokimiyatning ijroiya organlari
tomonidan tuman, shahar, muassasa, korxona, xoʻjalikda tashkil etiladi. Bolalar bogʻchasi qaysi
tashkilot qaramogʻida boʻlishidan qatʼi nazar Oʻzbekiston Respublikasi Xalq taʼlimi vazirligi uni
kadrlar bilan taʼminlaydi va faoliyatiga ilmiy pedagogik jihatdan rahbarlik qiladi. Oʻzbekistondagi
bogʻchalarda bolalarga chet tillari, xoreografiya, tasviriy va musiqiy sanʼat, kompyuter savodxonligi
asoslarini oʻrgatuvchi 800 dan ortiq guruh tashkil etilgan. 2000-yil Oʻzbekiston Respublikasida
6742 Bolalar bogʻchasi ishladi, ularda 608 ming 500 bola tarbiyalandi.Bog'chalar ochilishi ko'plab
oilalarga qulaylik va osonlikni yaratib berdi
1
.
1891 yilda «Bog‘dorchilik» jamiyati tomonidan Toshkent istirohat bog‘ida maktabgacha va
maktab yoshidagi bolalar uchun «Bolalar maydonchasi» ko‘rinishida birinchi bolalar bog‘chasi
ochilgan. Bolalar bog‘chasi uchun istirohat bog‘i hududidan sersoya joy ajratib berilgan bo‘lib, bu
yerda arg‘imchoqlar, qayiqdar o‘rnatilgan, turli o‘yinchoqlar tayyorlangan. Bundan tashqari,
maydonchada kattagina gulzor tashkil etilib, bu yerda bolalar o‘simliklarni parvarish qilish bilan
mashg‘ul bo‘lgan. Ammo 1891 — 1903 yillar mobaynida mablag‘ taqchilligi sababli bog‘cha bir
necha marta yopilgan.
1896 yilda Turkistonda vasiylar kengashi kambag‘allarning bolalari uchun «yasli»lar deb
ataladigan muassasalarni tuza boshladi. Yasli ishlarini nazoratchi-uslubchi ayol boshqargan,
shuningdek, xizmat qiluvchi xodimlar ham bo‘lgan. Bu muassasalarda bolalarga o‘qish, yozish ,
sanash bilan bir qatorda, talay hunarlar ham o‘rgatilgan.
Biroq, butun o‘lka bo‘ylab shunday yaslilardagi bolalar soni 50—60 nafar boladan oshmagan.
1
“ BOLALAR BOG’CHASI” O’zME. Birinchi jild Toshkent 2000-yil,
2
«Zamonaviy dunyoda pedagogika va psixologiya»
nomli 10-son ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya
Bolalarda maktabgacha bo‘lgan yoshda aqliy faollik oshadi, axloqiy va jismoniy xislatlar
shakllanadi. Shu bois maktabgacha ta’lim sohasini rivojlantirish bo‘yicha ham tashkiliy, ham
mazmun jihatidan ko‘p ishlar qilinmoqda.
Prezident Shavkat Mirziyoyev 24-may kuni hududlarda maktabgacha ta’lim muassasalari
qamrovini kengaytirish masalalari muhokamasi yuzasidan yig‘ilish o‘tkazdi.
Xususan, oxirgi to‘rt yilda bog‘chalar soni 5 ming 200 tadan 18 ming 300 taga oshdi. Bolalarni
maktabgacha ta’lim bilan qamrab olish darajasi 2 barobar ortib, 60 foizga yetdi. Davlat tomonidan
berilgan imkoniyat va imtiyozlar natijasida xususiy va oilaviy bog‘chalar ham ko‘paydi. Bugungi
kunda barcha maktabgacha ta’lim muassasalarida 1 million 700 ming nafar bola tarbiyalanmoqda.
Lekin, bu ishlar hali yetarli emas. 53 ta tumanda bog‘chalar yetishmaydi. Masalan,
Surxondaryo viloyatining Bandixon, Denov, Qumqo‘rg‘on, Qashqadaryo viloyatining Chiroqchi,
Qamashi va Kitob, Toshkent viloyatining Yangiyo‘l tumanlarida qamrov darajasi juda past.
3
«Zamonaviy dunyoda pedagogika va psixologiya»
nomli 10-son ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya
Tanqidiy ruhda o‘tgan yig‘ilishda sohadagi shu kabi kamchiliklar ko‘rsatib o‘tildi. Ularni
bartaraf etish, maktabgacha ta’lim qamrovi va sifatini oshirish masalalari muhokama qilindi.
Mazkur 53 ta tumanda 34 ming o‘rinli 2 mingta oilaviy bog‘cha tashkil etish choralari
belgilandi. Bunday bog‘chalarga qo‘shimcha ishchi yollashga ruxsat berib, qabul qilinadigan bolalar
sonini ikki barobar oshirish taklifi ma’qullandi.
Davlatimiz rahbari asosiysi ta’lim-tarbiya mazmuni ekanini ta’kidlab, oilaviy bog‘chalarga
o‘quv qo‘llanma va metodik materiallarni bepul yetkazib berish vazifasini qo‘ydi. Buning uchun
davlat tomonidan jami 30 milliard so‘m ajratiladi. Shuningdek, bunday muassasalarni zarur jihozlar
bilan ta’minlash uchun 5 foiz stavkada 30 million so‘mgacha imtiyozli kreditlar beriladi.
Olis hududlarda maktabgacha ta’lim qamrovini kengaytirishning yana bir manbasi – davlat-
xususiy sheriklik asosidagi bog‘chalardir. Bugungi kunda bunday muassasalarda bir bola uchun 50
foiz xarajatlar subsidiya qilib kelinmoqda.
Yig‘ilishda ushbu subsidiya miqdorini 75 foizga yetkazish, xususiy bog‘chalarning elektr
energiyasi va tabiiy gaz to‘lovining 50 foizini davlat byudjetidan qoplash bo‘yicha ko‘rsatmalar
berildi.
Bundan tashqari, pandemiya sababli to‘liq quvvatda ishlamagan davlat-xususiy sheriklik
bog‘chalarning kreditlari bo‘yicha asosiy qarz to‘lovi muddati ham yil yakuniga qadar uzaytirildi.
Davlat tomonidan yangi bog‘chalar qurish ishlari ham davom ettirilmoqda. 2021-2022-
yillarda 23 ta tumanning olis va chekka hududlarida 50 ta maktabgacha ta’lim muassasasi barpo
etish rejalashtirilgan. Buning uchun qamrov darajasi eng past va bolalar soni 250 tadan oshgan 50
ta mahalla tanlab olingan.
Prezidentimiz ushbu bog‘chalarni ilg‘or xorijiy tajriba asosida qurish, zamonaviy jihozlar va
qo‘llanmalar bilan ta’minlash yuzasidan topshiriqlar berdi.
Maktabgacha ta’lim muassasalarining 12 ming nafar xodimini o‘qitish va malakasini oshirish
bo‘yicha qisqa muddatli kurslar tashkil etilishi belgilandi.
O‘z faoliyatida sustkashlikka yo‘l qo‘ygani uchun maktabgacha ta’lim vazirining birinchi
o‘rinbosari lavozimidan ozod etildi. Vazirning boshqa o‘rinbosarlari hamda vazirlikning barcha
4
«Zamonaviy dunyoda pedagogika va psixologiya»
nomli 10-son ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya
hududiy boshqarmalari boshliqlari o‘z vazifasini bajaruvchi darajasiga tushirildi. Ularning o‘z
lavozimiga loyiqligi keyingi faoliyati natijadorligi tahlili asosida ko‘rib chiqilishi belgilandi.
