Sadullayeva Gulsara Abdullayevna

59 
Baho
S
.
L
.
Rubinshteynning
ko‘rsatishicha, o‘z psixologik xususiyatlariga ega
: 
u
faoliyat
maqsadi
emas
, 
natijasi
bo‘lishi
kerak
. 
Agar
baho
muvaffaqiyat
faoliyatning
asosiy
maqsadi
hisoblansa
, 
u
holda
inson
bajarayotgan
ishi
haqida
emas
, 
uni
qanday
baholashlari
uning
ishi
baholashadiganlarda
yoqimli
yoqmasligi
haqida
uylaydi
. 
Ishga
yoki
muvaffaqiyatga
bo‘lgan
psixologik
mo‘ljalga
olish
ko‘p
jihatdan
o‘z
kuchiga
ishonish
yoki
ishonmaslikka
bog‘liq
bo‘ladi
. 
Agar
inson
o‘ziga
unchalik
ishonmasa
, 
u
holda
u
xato
qilishdan
ko‘rqadi
. 
Yangi
ishda
xato
qilishdan
qo‘rqish
ahamiyatli
darajada
bo‘lishiga
zarar
keltiradi
. 
Agar
, 
qadimdagi
insonlar
ham
, 
xato
– 
bu
insonga
oldinga
intilishiga
yordam
beruvchi
fan
, 
deb
aytishgan
. 
Yomoni
xato
emas
, 
balki
undan
dars
olmaslikdir
. 
Buni
bolalar
bilan
ishlashda
ayniqsa
, 
hisobga
olish
muhim
, 
axir
ularni
o‘zini
o‘zi
baholash
ahamiyatli
darajada
ularga
kattalar
– 
ota
-
onalari
, 
o‘qituvchilari
beradigan
bahoga
bog‘liq
bo‘ladi
. 
Kattalarning
o‘quvchining
noto‘g‘ri
harakati
yoki
darsdagi
noto‘g‘ri
javobiga
pozitiv
munosabatning
mazmuni
quyidagicha
: 
“Sen
yaxshisan
. 
Biroq
sening
bu
ishing
, 
javobing
va
h
.
k
. 
yaxshi
emas”
. 
Maktabdagi
baho
doimo
bilimlarni
tekshirishga
asoslangan
. 
Bilimlarni
tekshirish
va
baho
nafaqat
o‘quvchilarni
bilimlarini
o‘zlashtirganliklari
darajasi
va
sifatini
qayd
etish
imkonini
beradi
, 
balki
bu
bilimlardagi
, 
o‘quv
materialini
tushunishdagi
muammolarni
yuzaga
chiqarishga
ham
yordam
beradi
. 
Bu
o‘qituvchiga
muammolarni
bartaraf
etish
yordam
beruvchi
, 
aqliy
va
amaliy
ish
usullarini
o‘rganishga
, 
o‘quvchilarning
rivojlanishga
ko‘maklashuvchi
individual
yo‘nalgan
usul
, 
metodlarni
qidirish
uchun
asos
beradi
. 
Bahosiz
javoblar
sifati
va
o‘quvchilar
ishlarining
sifati
, 
ularning
o‘quv
faoliyati
kam
samaralidir
. 
O‘quv
fani
bo‘yicha
baholash
o‘quvchilarda
bilimlarni
egallash
bo‘yicha
o‘z
harakatlarini
, 
ushbu
ma’lumotlarni
qanchalik
bilimlari
, 
tushunishlari
, 
o‘z
faoliyat
natijalarini
baholay
olish
ko‘nikmasini
ishlab
chiqishga
qaratilgan
. 
Psixologiya
o‘qituvchisining
baholovchi
mushohadalari
quyidagilarga
taalluqli
bo‘lishi
lozim
: 
-
o‘quv
materialini
bilish
; 
-
bu
materialni
tushunish
, 
bajarilgan
topshiriqlar
darajasi
. 
O‘quvchining
sifat
va
xususiyatlari
emas
, 
insonning
psixik
sifat
va
xususiyatlar
haqidagi
bilimlari
baholanadi
. 
Bilimlarga
berilgan
bahoni
o‘quvchilarning
rivojlanish
shaxsi
, 
intellekti
, 
qobiliyatlariga
berilgan
baho
va
xarakteristikalar
bilan
almashtirish
va
aralashtirish
mumkin
emas
. 
Yana
bir
bor
eslaymiz
, 
o‘quvchi
uning
ichki
olamiga
aralashmaslik
huquqini
ta’minlash
maktabdagi
psixologiya
o‘qituvchisining
muhim
tamoyilidir
. 
Pedagogik
savodni
baho
o‘quvchilarida
o‘zini
o‘zi
nazorat
qilishni
rivojlanishiga
yordam
beradi
, 
bu
esa
shaxsning
muhim
xususiyatini
o‘zini
o‘zi
baholashni
shakllanishiga
asos
bo‘lib
, 
xizmat
qiladi
. 
O‘zini
o‘zi
baholash
malakalarga
bolalarni
o‘rgatish
psixologiya
o‘qituvchisining
markaziy
vazifalaridan
biri
hisoblanadi
. 
Baho
bolaga
har
qanday
ishga
muvaffaqiyatga
doimiy
, 
zo‘riqishli
va
tizimli
mehnatsiz
erishib
bo‘lmasligini
tushunishga
yordam
beradi
. 
Bundan
tashqari
, 
u
faqat
mana
shu
muvaffaqiyat
haqiqiy
rohatlanish
va
bunday
mehnat
evaziga
keladigan
g‘ururni
his
etish
imkonini
beradi
. 
“Sehrli
tayoqchani
qimirlatish”
evaziga
kelgan
yutuqni
hech
nimaga
arzimasligini
anglash
imkonini
beradi
. 
Bunday
muvaffaqiyatni
hech
kim
hurmat
qilmaydi
. 
U
o‘sayotgan
inson
uchun
zarar
narsani
o‘z
-
o‘zini
ta’kidlash
, 
o‘z
aqliy
va
boshqa
mehnati
natijasidan
g‘ururlanish
hissini
beradi
. 
Pedagogik
bahoning
professional
darajasiga
ko‘p
jihatdan
bola
lokus
nazorati
rivojlanishi
qanday
yo‘nalish
olishi
– 
ichki
yoki
tashqi
yo‘nalish
olishiga
bog‘liq
bo‘ladi
. 
Eslatamiz
, 
ichki
lokus
nazorati
quyidagilarni
ko‘zda
tutadi
: 
inson
o‘z
omad
va
omadsizliklari
birinchi
navbatda
o‘ziga
bilimlari
, 
aqli
, 
qobiliyatlari
, 
qat’iyatliligi
istak
va
boshqalarga
bog‘liq
bo‘ladi
, 
deb
hisoblaydi
. 
Barchasiga
uning
o‘zi
javob
beradi
. 
Tashqi
lokus
nazoratida
inson
omad
va
omadsizliklarini
tashqi
sabablariga
bog‘laydi
: 
omad
kulib
boqdi
, 
omad
kulib
boqmadi
, 
juda
qiyin
juda
oson
, 
tashlanishmoqda
, 
faqat
adolatsizliklar
va
boshqalar
. 
Bu
holatda
inson
o‘z
faoliyati
natijalari
uchun
o‘zini
javobgar
deb
hisoblamaydi
. 
Ayniqsa
, 
shaxs
rivojlanishi
uchun
lokus
nazoratining
birinchi
varianti
maqbul
. 
Maktabdagi
baholash
odatda
, 
nafaqat
o‘qituvchining
baholovchi
mushohadalari
shaklida
ifodalaniladi
. 
Baholash
- 
o‘z
mohiyatiga
ko‘ra
– 
bu
o‘qituvchi
tomonidan
amalga
oshiriladigan
, 
baholanish
jarayon
, 
faoliyatidir
. 
Baho
– 
bu
jarayon
, 
faoliyatning
formal
– 
mantiqiy
natijasi
hisoblanadi
. 
Psixologik
pedagogik
adabiyotlarda
turli
o‘quvchilar
bahoni
turlicha
qabul
qilishlari
pozitiv
tan
olinishi
ifodalangan
. 
L
.
S
. 
Vigotskiy
bola
o‘z
harakatlari
yakuniy
natijasini
bilishi
zarurligi
va
bu
bilishlar
pedagog
qo‘lidagi
yaxshi
tarbiyaviy
vosita
ekanligini
tan
olgan
holda
baho
salbiy
munosabatda
bo‘lgan
. 
U
baho
salbiy
ta’sir

60 
ko‘rsatishni
va
bola
ko‘p
o‘tmay
o‘z
ta’limiy
qiziqishlari
ustidan
dominantlik
qila
boshlaydi
va
o‘quvchi
yomon
baholardan
qochish
va
yaxshi
baholarni
olish
uchun
o‘qiy
boshlaydi
, 
deb
hisoblaydi
. 
Har
bir
o‘qituvchida
o‘quvchilarni
bilimlarini
baholash
mezonlari
va
baholarga
ega
bo‘ladi
(
albatta
, 
umum
qabul
qilingan
mezonlar
asosida
). 
Bu
mezonlar
o‘quvchi
oldida
ular
o‘zlaridan
nima
talab
qilayotganini
, 
ular
qanday
bilim
va
ko‘nikmalarga
ega
bo‘lishi
lozimligi
, 
u
yoki
bu
o‘quv
materialini
o‘rganishda
ular
egallashlari
lozim
bo‘lgan
bilim
va
ko‘nikmalarni
aniq
tushunishlari
uchun
ochib
berish
muhim
. 
Buning
uchun
o‘quvchilar
yangi
o‘quv
fanini
o‘rganish
oldidan
o‘qituvchi
bilan
birgalikda
baholash
va
nazorat
mezonlarini
ishlab
chiqishlari
, 
darsda
pedagoglar
bilan
kelishgan
holda
o‘zlariga
baho
qo‘yishlari
ko‘zda
tutiladigan
o‘quv
vaziyatlarini
yaratish
lozim
. 
D
.
B
.
Elkonin
shuni
ta’kidlaydiki
, 
bolani
o‘qituvchi
tomonidan
qo‘yilgan
baholarni
tushunishlari
o‘zini
o‘zi
baholashlari yetarlicha
yuqori
darajasini
talab
etadi
, 
bu
esa
darrov
yuz
beradi
. 
Busiz
o‘qituvchilar
bilan
baholar
orqali
yuz
beradigan
dialogi
ikki
karni
suhbatiga
o‘xshaydi
. 
O‘zini
o‘zi
baholashning
rivojlanishiga
mashg‘ulotlardagi
shunday
muhit
yordam
beradiki
, 
unda
har
o‘quvchi
mustaqil
ravishda
o‘qituvchiga
maslahat
uchun
murojaat
etish
mumkin
. 
Shu
bilan
birga
undan
zarur
ko‘rsatma
va
yordam
olishi
mumkin
, 
o‘quvchi
bu
muhitda
xato
qilmasdan
qo‘rqmasligi
va
uyalmasligi
, 
nimanidir
tushunmasligini
tan
olish
, 
o‘z
shubha
va
kelishmovchiliklarini
aytishdan
tortinmasligi
lozim
. 
Buning
evaziga
o‘qituvchiga
, 
uning
ma’lumotlariga
ishonch
ortadi
. 
Baholash
vaziyatida
o‘qituvchi
va
o‘quvchi
faqat
sub’ektiv
vaziyatdagina
bir
-
birini
tinglaydi
va
tushunadi
. 
O‘qituvchi
va
o‘quvchi
birgalikda
o‘quvchi
javobi
yoki
bajargan
topshirig‘i
sifatini
tahlil
qilishadi
va
baholashadi
. 
O‘quvchining
ta’lim
sub’ekti
sifatidagi
pozitsiyasi
bu yerda
shu
holatdagina
namoyon
bo‘ladiki
, 
bunda
u
nafaqat
o‘quv
materialining
mazmunini
o‘zlashtirib
oladi
, 
balki
o‘zi
ham
o‘z
bilish
– 
o‘quv
faoliyatini
nazorat
va
korreksiya
qiladi
. 
Bunday
sharoitlarda
, 
ya’ni
o‘quvchi
diqqati
bahoga
emas
, 
topshiriqni
bajarishga
qaratilgan
vaziyatda
bo‘lishi
va
o‘quv
qiziqishlari
bilan
bog‘liq
motivlar
rivojlanadi
. 
Darsdagi
baholash
faoliyati
jarayonida
sub’ekt
-
sub’ekt
munosabatlarini
buzilishi
, 
o‘quvchi
nima
uchun
qanday
va
qachon
unga
baho
qo‘yilishlarini
bilmoqchiligi
bahoni
o‘zi
motivlashtiruvchi
omilga ega. 

Download 4,42 Mb.