|
energiyası, yadro energiyası, quyash energiyasıBog'liq Fizika 6-klassenergiyası, yadro energiyası, quyash energiyası hám t.b. Avtomobil,
samolyot, úlken kemelerdi júrgiziwde benzin, kerosin, dizel janar mayı
dep atalatuǵın neft ónimleri dvigatellerinde jaǵılıp jıllılıq energiyası
payda etiledi. Sońınan jıllılıq energiyası mexanikalıq jumısqa aylanadı.
Tap usı sıyaqlı elektr stanciyalarda suwdıń mexanikalıq energiyası
yaki janar maydıń janıwı arqalı payda etilgen jıllılıq energiyası elektr
energiyasına aylandırıladı. Sanaatta, turmıslıq xızmette elektr energiyası
basqa túrdegi energiyaǵa yaki jumısqa aylanadı.
Insanlar hám haywanlar da iskerlik kórsetiwi ushın energiya
jumsaydı. Olar bul energiyanı iship-jegen awqatlarınan aladı. Hár kúni
úlken jastaǵı adamlarǵa 15 000 000 Dj, mektep jasındaǵı balalarǵa (11–
15 jastaǵı) – 12 000 000 Dj energiya kerek boladı.
Anıq bir túrli jumıstı orınlaw ushın hár túrli waqıt kerek bolıwı
múmkin. Mısalı, 10 000 gerbishti 300 m ge tasıw ushın eki adam kúni
boyı islewi kerek bolsa, mashinada bul jumıstı bir neshe minutta
orınlaw múmkin. Jumıstıń tez yaki ásten orınlanıwın kórsetetuǵın
shama sıpatında quwatlılıq túsinigin kirgizemiz. Quwatlılıq degende
qan day da bir waqıt bólegi ishinde (1 sekundta) orınlanǵan jumıs
túsi niledi. Quwatlılıqtı N menen belgileytuǵın bolsaq, onı tabıw ushın
orınlanǵan jumıstı, sol jumıstı orınlaw ushın ketken waqıtqa bóliw kerek:
N =
A
t
,
Quwatl
ılıq =
jumıs
waqıt
N – quwatlılıq, A – jumıs, t – waqıt.
Quwatlılıqtıń birligi sıpatında vatt (W) qabıl etilgen.
1W = 1
Dj
s
.
Bul birlik birinshi bolıp puw mashinasın oylap tapqan inglis oylap
tabıwshısı Dj. Uatt (Watt) húrmetine qoyılǵan.
Kúndelikli turmısta avtomobil dvigatelleriniń quwatlılıǵı at kúshi
(a.k.) dep atalatuǵın birlikte de ólshenedi. Bunıń menen mashina
motorınıń quwatlılıǵı júk tartıwshı attıń kúshi menen salıstırıladı.
1 a.k. = 735,5 W.
75
Adam
quwatlılıǵı,
70-80 W
«Neksiya»
avtomobili
75 kW
TE 10 L
teplovozı
2200kW
IL-62
samolyotı
30600 kW
Kosmos kemesinıń
raketası «Energiya»
125 000 000 kW
1. Mashina dvigateliniń quwatlılıǵın bile otırıp, onıń berilgen
waqıtta qansha jumıs orınlay alatuǵının qalay esaplaw múmkin?
2. Quyash energiyasınan paydalanıp isleytuǵın qanday qurılmalardı
bilesiz?
3. Kúndelikli turmıstan quwatlılıqqa baylanıslı mısallar keltiriń.
|
| |
