ZattíŃ DÚzilisi haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar mexanikalíq qubíLÍslar haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar denelerdiń teńsalmaqlíLÍǴÍ




Download 8,97 Mb.
Pdf ko'rish
bet76/126
Sana21.11.2023
Hajmi8,97 Mb.
#102642
1   ...   72   73   74   75   76   77   78   79   ...   126
Bog'liq
Fizika 6-klass

39-TEMA
NURLANÍW. TURMÍSTA
HÁM TEXNIKADA JÍLLÍLÍQ JETKERIP BERIWDEN 
PAYDALANÍW
Solay etip, konvekciya da, jıllılıq ótkizgishlik te bóleksheler qozǵalısı
menen ámelge asırıladı. Onda Jerdegi energiyanıń tiykarǵı sebepshisi
bolǵan Quyashtan jıllılıq Jerge qalayınsha jetkerip beriledi? Aqırı, Jer
hám Quyash arasında bóleksheler derlik bolmaytuǵın ortalıq – vakuum
bar ǵoy! Bul jaǵdayda jıllılıq nurlanıw arqalı jetkerip beriledi.
Quyashtan keletuǵın jaqtılıq aǵımı ózi menen birge jıllılıq energiyasın
da alıp keledi. Jaqti beriwshi elektr lampochkası da jaqtılıq penen birge
jıllılıqtı nurlandıradı. Lampochkanıń ishinde hawa bolmasa da,
lampochkadan nurlanǵan jıllılıqtı alaqanımız benen seziwimiz
múmkin. Nurllanıw arqalı alınǵan energiya ısıtılatuǵın bettiń reńine
baylanıslı. Qısta qar ústine birdey materialdan tayarlanǵan birdey
maydanǵa iye biri aq, ekinshisi qara reńge boyalǵan gezleme jayıp
qoyılsa, onda qara gezleme astındaǵı qardıń kóbirek erigenligin
kóremiz. Demek, betke túsetuǵın nurlanıw energiyası oǵan jutılıwı yaki
onnan shaǵılısıwı múmkin eken. Tereze aynaları Quyashtan keletuǵın
nurlanıwdı jaqsı ótkeredi, lekin úydegi radiatordan shıǵatuǵın jıllılıqtı
jaman ótkeredi. Íssıxana («teplica»)lardaǵı aynalı diywal hám pátik-
lerdiń wáziypası sizge endi túsinikli bolsa kerek!
Konvekciya, jıllılıq ótkizgishlik hám nurlanıw qubılıslarınan
turmısta hám texnikada keń paydalanıladı. 77-súwrette úylerdi
qaynaǵan suw menen ısıtıw sistemasında qollanılatuǵın «qazan»nıń
ishki dúzilisi keltirilgen. Onda payda bolatuǵın konvekciyanı


109
túsindiriwge háreket etiń. 78-súwrette radiator arqalı ısıtılatuǵın
bólmeniń kesimi kórsetilgen. Bólmede bolıp ótetuǵın process haqqında
túsinik beriń. Ne sebepten radiatorlar terezeniń tómenine ornatıladı?
79-súwrette suyıqlıqlardı dáslep quyılǵan waqtındaǵı temperaturasında
uzaq múddet saqlaytuǵın ıdıs – termos keltirilgen. Onda metall qabıq
ishine eki qabattan ibarat shiyshe diywallı idıs jaylastırılǵan. Shiyshe
diywallar aralıǵı vakuumnan ibarat. Shiyshe ıdıstıń ishki beti juqa
gúmis penen qaplanǵan. Bunday ıdıstaǵı suyıqlıq ıssı halında uzaq
waqıt saqlanadı. Jıllılıq jetkerip beriwdiń úsh túri boyınsha jıllılıqtıń
tarqalıp ketpey tuǵınlıǵınıń sebebin túsindirip kóriń.
Demek, zárúrlikke qarap jıllıliqtı jaqsı ótkeriw lazım bolsa, onda
konvekciyanı tezlestiriw ilajların hámde jıllıliqtı jaqsı ótkeretuǵın
materiallardan paydalanıw kerek eken. Úyde awqat pisiriw hám shay
qaynatıw ushın qollanılatuǵın qazan hám chayniklerdi jıllılıqtı jaqsı
ótkeretuǵın materiallardan jasaydı. Lekin qaynap atırǵan chaydı
uzaǵıraq waqıt ıssı halında uslap turıw ushın farfor shaynekke
demlegen maqul boladı. Chaydı stakanda ishetuǵın bolsaq, awız kúyip
qaladı. Lekin farfor kesede kúymeydi. Ne sebepten?
77-súwret.
78-súwret.
79-súwret.
Nurlanıw energiyasınan paydalanıwda da materiallarǵa hám onıń
reńine itibar beriledi. Jazda jıllılıq nurların jaqsı shaǵılıstıratuǵın aq
reńdegi kiyimler kiyilse, qısta toyǵın reńdegiler kiyiledi.

Download 8,97 Mb.
1   ...   72   73   74   75   76   77   78   79   ...   126




Download 8,97 Mb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



ZattíŃ DÚzilisi haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar mexanikalíq qubíLÍslar haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar denelerdiń teńsalmaqlíLÍǴÍ

Download 8,97 Mb.
Pdf ko'rish