konvekciya (latınsha – alıp keliw) delınedi. Konvekciyanı tómendegi
tájriybede ańsat baqlaw múmkin (74-súwret). Konvekciya tek gazlarda
ǵana emes, al suyıqlıqlarda da boladı. Ídıstıń túbinen berilgen
ıssılıq suyıqlıqtaǵı konvekciyalıq aǵım aqıbetinde joqarıǵa kóteriledi.
Suyıqlıqlarda konvekciyanı júzege shıǵarıp kórsetetuǵın tájriybeni oylap
tabıń.
Qattı denelerde bóleksheler bir orınnan ekinshi orınǵa kóshpeydi.
Olar tek turǵan ornında terbelip turadı. Qattı denelerde atomlar bir-
birine jaqın jaylasqanlıqtan jıllılıqtı usı terbelisler arqalı bir-birine
jetkerip beredi. Bunday usılda jıllılıqtıń jetkerip beriliwine jıllılıq
ótkizgishlik delinedi.
107
Hár túrli zatlardıń jıllılıq ótkizgishligi hár qıylı. Bunı tómendegi
tájiriybede kóriw múmkin (75-súwret). Sterjennen birdey uzaqlıqtaǵı
mıs, temir, alyuminiy, aǵashtan jasalǵan bóleklerdi bekkemleyik.
Bólekshelerdiń ushına shırpı shóplerin shamǵa uqsap ańsat
eriytuǵın zat penen jabıstırayıq. Bólekler bekitilgen ortadaǵı diskti áste
qızdırayıq.
74-súwret.
75-súwret.
Jıllılıq ótkizgishliginiń úlken-kishiligine qarap shırpılar birinen
keyin biriniń túsip ketkenligin kóremiz. Kestege qarap shırpılar qaysı
tártipte túsetuǵının aytıń.
4-keste
Zat
Jıllılıq ótkizgishlik
W/(m
·
K)
Zat
Jıllılıq ótkizgishli
W/(m
·
K)
Gúmis
Mıs
Alyuminiy
Temir
Polat
Gerbish (qızıl)
418
395
209
73
50
0,77
Suw
Beton
Qaǵaz
Paxta
Aǵash
Shiyshe mamıq
0,600
0,11–2,33
0,140
0,042
0,2
0,04
76-súwret.
Suyıqlıqlardıń jıllılıqtı qalay ótkeretuǵınlıǵın
úyreniw ushın tómendegishe tájriybe ótkereyik.
Uzın probirka alıp, onıń túbine muz bóleklerin
salayıq. Ústinen metall shar menen bastırıp
qoyayıq. Shardıń ústinen suw quyıp, súwrette
kórsetilgen halda joqarı jaǵınan qızdırayıq. Dáslep
suw ısıp puwlanadı, sońınan joqarı bólegi qaynay baslasa da, probirka
túbindegi muz erimesten turadı (76-súwret). Sebebi haqqında oylap kóriń.
Hawa da suyıqlıq sıyaqlı ıssılıqtı jaman ótkeredi. Janıp turǵan shırpı
yaki qızǵan pech janında qolımızdı jaqın uslap, kúydirmesten tura
alamız.
108
Ámeliy tapsırma
Úyińizdiń ısıtılıw sızılmasın sızıń. Onıń qanshelli tuwrı
orınlanǵanlıǵın úyrenip kóriń.
1. Úy terezelerine «fortochka»lar ne sebepten joqarǵı jaǵına qoyıladı?
2. Ne sebepten janıp turǵan shırpı shóbin uslap turǵanıńızda qol
kúymeydi?
3. Kestege qarap qaysı úy jazda salqınıraq, qısta ıssıraq bolatu-
ǵının aytıń. Gerbishten islengen úy me yaki betonnan islengen
úy me?
|
