-TEMA JÍLLÍLÍQTÍ PAYDA ETETUǴÍN DEREKLER




Download 8,97 Mb.
Pdf ko'rish
bet72/126
Sana21.11.2023
Hajmi8,97 Mb.
#102642
1   ...   68   69   70   71   72   73   74   75   ...   126
Bog'liq
Fizika 6-klass

36-TEMA
JÍLLÍLÍQTÍ PAYDA ETETUǴÍN DEREKLER. 
JÍLLÍLÍQTÍ QABÍLLAW
Sizge belgili jıllılıq otın, kómir, gaz, neft ónimlerin jaǵıwdan payda
etiledi. Lekin jıllılıqtıń tiykarǵı deregi – Quyash esaplanadı. Jer betine
kelip túsetuǵın Quyash nurları onı ısıtadı, onnan jıllılıq atmosferanıń
tómengi qatlamlarına ótedi hám hawa qızadı. Kómir, gaz hám neft
te Jerge kóp ásirler dawamında túsken Quyash nurları energiyasınıń
ónimi bolıp tabıladı. Hátteki paydalanılatuǵın samal energiyası da
Quyash sebepli boladı.
Solay eken, jıllılıq degende neni túsinemiz? Dáslepki dáwirlerde
jıllılıqtı da qanday da bir zat dep qaraǵan. Mısalı, gaz janǵanda onnan
jıllılıq shıǵıp suwǵa ótedi. Nátiyjede endi jıllılıq suwda boladı. Sońınan
qaynaǵan suwdı gazdan alıp qoysaq, onnan jıllılıq shıǵıp hawaǵa ótedi


103
hám t.b. Sonlıqtan da onı ólshew ushın ayırım «jıllılıq muǵdarı» degen
fizikalıq shama kirgizilgen. Mınaday tájiriybe ótkereyik. Qıstıń suwıq
kúni eki muz bólegin qalıń qolǵap penen uslap (qolımızdıń ıssılıǵı
muzǵa ótpewi ushın), olardı bir-birine ısqılap kóreyik. Sonda muzlar
erip, suw tamshılay baslaydı. Adamlar áyyemde eki aǵashtı ısqılap ottı
payda etken. Sımdı da bir jerinen bir neshe ret tez-tez búklese, sol
jeri qızıp ketedi. Awır balǵanı kóterip, metall bólegine bir neshe márte
urılsa, metall da qızadı. Bulardıń barlıǵında mexanikalıq energiya
jıllılıq energiyasına aylanadı. Usıǵan uqsas ısqılanǵan barlıq denelerdiń
qızatuǵının turmısta ushıratqansız. Olar haqqında eslep kóriń. Mine
usınday tájiriybeler, jıllılıq ta energiyanıń bir túri ekenligi haqqındaǵı
juwmaqqa alıp keledi. Onda biz biletuǵın potencial hám kinetikalıq
energiyadan qaysı biri jıllılıq energiyasına sáykes keledi? Yaki bir
waqıtta ekewi de me? Zatlardıń mayda bólekshelerden quralǵanlıǵı
hám olardıń toqtawsız qozǵalısta bolatuǵını belgili. Baqlawlar eger zat
qızdırılatuǵın bolsa, onda bólekshelerdiń qozǵalısıniń tezlesetuǵının
kórsetedi. Bunnan jıllılıq bul zattı quraytuǵın bólekshelerdiń 

Download 8,97 Mb.
1   ...   68   69   70   71   72   73   74   75   ...   126




Download 8,97 Mb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



-TEMA JÍLLÍLÍQTÍ PAYDA ETETUǴÍN DEREKLER

Download 8,97 Mb.
Pdf ko'rish