103
hám t.b. Sonlıqtan da onı ólshew ushın ayırım «jıllılıq muǵdarı» degen
fizikalıq shama kirgizilgen. Mınaday tájiriybe ótkereyik. Qıstıń suwıq
kúni eki muz bólegin qalıń qolǵap penen uslap (qolımızdıń ıssılıǵı
muzǵa ótpewi ushın), olardı bir-birine ısqılap kóreyik. Sonda muzlar
erip, suw tamshılay baslaydı. Adamlar áyyemde eki aǵashtı ısqılap ottı
payda etken. Sımdı da bir jerinen bir neshe ret tez-tez búklese, sol
jeri qızıp ketedi. Awır balǵanı kóterip, metall bólegine bir neshe márte
urılsa, metall da qızadı. Bulardıń barlıǵında mexanikalıq energiya
jıllılıq energiyasına aylanadı. Usıǵan uqsas ısqılanǵan barlıq denelerdiń
qızatuǵının turmısta ushıratqansız. Olar haqqında eslep kóriń. Mine
usınday tájiriybeler, jıllılıq ta energiyanıń bir túri ekenligi haqqındaǵı
juwmaqqa alıp keledi. Onda biz biletuǵın potencial hám kinetikalıq
energiyadan qaysı biri jıllılıq energiyasına sáykes keledi? Yaki bir
waqıtta ekewi de me? Zatlardıń mayda bólekshelerden quralǵanlıǵı
hám olardıń toqtawsız qozǵalısta bolatuǵını belgili. Baqlawlar eger zat
qızdırılatuǵın bolsa, onda bólekshelerdiń qozǵalısıniń tezlesetuǵının
kórsetedi. Bunnan
jıllılıq bul zattı quraytuǵın bólekshelerdiń