102
KIRISIW SÁWBETI
Siz televizorda kóp ret berilgen «Maugli» haqqındaǵı multfilmdi
kórgensiz. Onda Maugli óz dushpanı bolǵan jolbarıstı jeńiw ushın «qızıl
gúl»di (yaǵnıy jalındı) qolǵa kirgizedi. Onnan soń basqa haywanlar
onı endi haywan emes, al insan dep qabıllaydı. Al, insan barlıq janlı-
jániwarlardıń patshası esaplanadı. Haqıyqatında da adamlar ottan
paydalanıp baslaǵanlarınan soń turmıs tárizi keskin ózgergen. Awqatlardı
pisken halında jew, metallardı eritip ań, jumıs hám urıs quralların
jasaw, jılınıw hám t.b. barlıǵı ottı payda etiw hám paydalanıwdı úyreniw
menen baylanıslı boldı. Oǵan tiyisli kóplegen ápsanalar da dóretilgen.
Mısalı, grek ápsanasında alp Prometey qudaylardan ottı alıp insanlarǵa
bergen hám onnan paydalanıwdı úyretkenligi haqqında sóz baradı.
Hátteki kosmosqa bolǵan birinshi párwaz haqqındaǵı filmdi de «Ottıń
boysındırılıwı» dep ataǵan. Sebebi, insan jerde, okeanlarda háreketleniw
ushın qollanılatuǵın mashinalarda jıllılıqtan paydalanıw menen birge,
kosmosqa da jıllılıqtı (ottı) qollanıw aqıbetinde shıqtı.
Kúndelikli turmısta da siz ıssı, suwıq, qaynaǵan, jıllı, qıs,
jaz sıyaqlı sózlerdi kóp qollanasız. Biz Siz benen zat dúzilisin
úyrengenimizde puw, suw hám muz birdey molekulalardan
quralǵanlıǵın da bilip aldıq. Solay eken, onda ıssı suw hám suwıq suw
molekulaları nesi menen ózgeshelenedi? Temperatura degende neni
túsinemiz? Usı sıyaqlı sorawlarǵa kelesi temalarda juwap alamız.
