|
Kurs jumısınıń maqseti hám wazıypası
|
| bet | 2/10 | | Sana | 09.01.2024 | | Hajmi | 203,17 Kb. | | #133489 |
Bog'liq Sultanov-Rinat-Kurs-TBX-Xromo-1-12-ENDKurs jumısınıń maqseti hám wazıypası: Meniń kurs jumısım xromatografiyanıń túrleri haqqında bolıp, xromatografiya usılınıń mánisi, adsorbsion xromatografiya, xromatografiya klassifikaciyası haqqında boladı.
Kurs jumısınıń aktuallıǵı: Házirge deyin xromatografiyanıń túrleri, xromatografiya usılınıń mánisi, adsorbsion xromatografiya, xromatografiya klassifikaciyası keń túrde úyrenilip, olardı analiz etiw házirde aktual máselelerden biri bolıp kelmekte.
Kurs jumısınıń kólemi: Kurs jumısı dástúrine kóre kirisiw, I bap ádebiyatlarǵa sholıw, II bap tájriybe bólimi, III bap nátiyjelerdi talıqlaw ham juwmaq hám paydalanılǵan ádebiyatlar bóliminen ibarat bolıp, Times New Roman baspasinda, 14 ólshem hám 1,5 intervallarda jazılǵan. Kurs jumısı kólemi 29 bet hám 20 ádebiyatlar diziminen quralǵan.
I-BAP. Àdebiyatlarģa sholıw
I.1. Xromatografiya usılınıń mánisi
Xromatografiya (grekshe xromos - reń bolıp esaplanadı) quramalı elementlerdı ayırım bólimlerge ajıratıp, quramın anıqlawǵa tiykarlanǵan fizximiyalıq usıllardan biri. Xromatografiyanıń bir neshe usılları bar bolıp:
• Adsorbsion xromatografiya - bul usıl qandayda-bir adsorbent tárepinen qandayda bir adsorbtı tańlap adsorbsiyalawǵa tiykarlanǵan.
• Ion almasınıw xromatografiyası - eritpe menen adsorbent ortasında ion almasınıwına tiykarlanǵan.
• Bólistiriliw xromatografiyası óz-ara aralaspaytuǵın suyuqlıqlarda elementlerdıń túrlishe bólistiriliwine tiykarlanǵan.
Adsorbsion xromatografiya usılı sorbent arqalı otip atırǵanda aralaspadaǵı komponentlerdiń sorbentge túrlishe sorbsiyalanıwı hám desorbsiyalanıwı sebepli olardı bir-birinen ajıratıw hám anıqlaw usılı bolıp tabıladı. Quramında bir neshe element aralaspası bolǵan eritpe kolonkadaǵı háreketsiz adsorbent ústininen bólimlerine adsorblanadi. Nátiyjede adsorbent qabatında bir neshe zona payda boladı. Bul hádiyseni dáslep rus botanigi M. S. Svet 1903-jılda baqlaǵan.
Xromatografiya - xromatograf dep atalatuǵın ásbap járdeminde ámelge asıriladı. Analiz waqtında xromatograf kolonkasına jiberilgen tekseriliwshi elementler elyuyent menen birge túrli waqıt aralıǵinda bólek-bólek bolıp kolonkanıń shıǵıw tárepine keledi hám arnawlı bayqaǵısh ásbap-detektor járdeminde onıń waqıt birligindegi muǵdarı belgilenedi, yaǵnıy iymek sıziq jaǵdayında jazıp alınadı. Bul xromatogramma dep ataladı. Sapa analizi waqtında elementtıń kolonkaǵa jiberilgennen tap shıǵıwına shekem bolǵan waqtı hár bir komponent ushın turaqlı turde birdey elyuyentda belgilep alınadı. Muǵdarlıq analiz ushın bolsa xromatografiyadaǵı piklar (hár bir element ushın tiyisli iymek sızıq forması) biyikligi yamasa maydanı, detektordıń elementqa salıstırǵanda bayqaǵıshlıǵın názerge alǵan halda olshenedi hám arnawlı usılda esaplanadı.
Házirgi waqıtta xromatografiya usılları elementlerdı ajıratıw, tazalaw, sapalı hám muǵdarlıq anıqlaw sıyaqlı máselelerdi sheshiwde isletiledi. Elementlerdı xromatografik ajıratıw yamasa tazalaw aralaspadaǵı elementlerdıń adsorbent maydanında túrlishe adsorbilanıwı hám eritiwshilerdegi eriwsheńliginiń hár túrliligine tiykarlanǵan.
Xromatografiya usılları ajıratıw mexanizmi boyınsha adsorbsion, bólistiriliw, ion-almasınıw, shóktiriw hám basqa usıllarǵa, ajıratıw texnikası boyınsha kolonkalı, kapilyar hám juzelik, fazalardıń agregat jaǵdayı boyınsha gaz, suyıqlıq hám gaz-suyıqlıq xromatografiyası usıllarına bólinedi.
Xromatografik analiz - aralaspadaǵı elementlerdı qattı yamasa suyıq adsorbentge (sorılıwshı element) tańlap sorılıwına - adsorbtsiyalanıwına tiykarlanǵan. Elementtı adsorbentge sorılıw dárejesi sorılıwshı-sorbatdı sorıp alıwshı adsorbentge bolǵan beyimligine baylanıslı.
Elementlerdı ajıratıw hám analiz qılıwdıń xromatografik usılın birinshi bolıp 1903-jılda M. S. Svet ósimlik pigmentlerın ajıratıwda qolladı. Keyin 1931-jılda Kun jáne onıń shákirtleri xromatografiya járdeminde máyek sarıuwızında ksantofil, lutein hám zeaksantin elementlerı hám de α hám β karotinlerın kristall formasında ajıratıp alıp, usıldıń elementlerdı preparativ ajıratıwda da úlken áhmiyetke iye ekenligin, 1941-jılda A.Martin hám R.Sing bólistiriw xromatografiyasına tiykar saldı hám belok, uglerod birikpelerin úyreniwde onıń keń múmkinshiliklerin kórsetip berdi.
1940-45-jıllarda S.Mur hám O.Staynlar aminokislotalardı xromatografiya usılında ajıratıw hám muǵdarlıq analiz etiwge úlken úles qosdı. 1905-jılda Martin hám Jeyms gaz-suyıqlıq xromatografiyası usılın islep shıqtı.
Házirgi waqıtta xromatografiya usılları elementlerdı ajıratıw, tazalaw, sapa hám muǵdarlıq anıqlaw sıyaqlı máselelerdi sheshiwde isletiledi. Xromatografiya usılı alıp barılıp atırǵan ortalıqqa qaray gaz, gaz-suyıqlıq, suyıqlıq xromatografiyalarına, elementlerdı ajıratıw mexanizmine qaray molekulyar (adsorbsion), ion almasınıw, bólistiriliw hám shóktiriw xromatografiyalarına, texnikası boyınsha kolonkalı, naysheli (kapilyar), qaǵazlı hám juqa qatlamlı xromatografiyalarǵa bólinedi. Tómende ayırım xromatografik usıllar texnikası hám olar boyınsha atqarılatuǵın laboratoriya jumısları úlgileri keltirilgen.
Barlıq xromatografik analizlerdiń túpkilikli mánisi: analiz etiletuǵın aralaspa háreketleniwshi (suyıq, gaz) faza quramında statsionar yaǵnıy qozǵalmas sorbent fazası boylap háreketlengende, onıń strukturalıq bólimleri, qozǵalmas hám jıldam fazalarǵa bolǵan uqıpları parq etkeni sebepli, túrli tezlikte háreketlenip, óz-ara ajraladı.
Xromatografik analizdiń túrleri kóp bolıp, dári quralın sapa hám muǵdarlıq quramın anıqlaw maqsetine kóre, olardan geyparaların tańlap qóllaw ushın bul usıllardıń klassifikaciyası hám bir birinen parqın biliw kerek.
Sonıń ushın kóbinese ayna maydanında adsorbent bekkem jabılǵan juqa qatlamlı xromatografiya qollanıladı. Bunday jabılǵan juqa qatlamlı plastinkalardı tayarlaw ushın 5% gips qosılǵan adoorsordıń suali suspenziyasin payda etip, arnawlı «ilgek» járdeminde juqa qatlam ayna maydanına jaqsı jabılǵan bolıp, onı hár qanday jóneliste bir tárepleme yamasa óz-ara xromatografiyalawda isletiw múmkin. Kóbinese bul usıl menen bir neshe plastinka tayarlanadı hám olar eksikatorlarda saqlanadı.
Xromatografiyanıń bul usılına tiykarlanıp 1950-jıllardan qollana baslanǵan. Keyinirek biologiyada, ximiyada hám xalıq xojalıǵınıń kóplegen tarmaqlarında bul usıl járdeminde elementler sapa hám muǵdar analizler ótkeriletuǵın boldı. Bul xromatografiyada tekseriletuǵın quramalı elementler, gaz jaǵdayında hám suyıqlıq fazaları arasında bólistiriledi. Suyıq fazadaǵı elementler muǵdarınıń gaz fazasındaǵı elementler muǵdarına bolǵan munasábetine kóre anıqlanıp atırǵan elementler komponentlerge ajratıladı.
Xromatografiya usılınıń jańalıq ashılıwı sebepli organikalıq ximiya, ásirese, tábiyiy birikpeler ximiyası jedel rawajlandi. xromatografiya kóp komponentli sistemalardı sapa hám muǵdarlıq analiz qılıw, sap halda ajıratıp alıwda (atap aytqanda, sanaat kóleminde) úlken ahimiyet kásip etedi. xromatografiya járdeminde kemnen-kem ushraytuǵın metallar analiz etiledi. Jasalma tayarlanǵan transuran elementleriniń ashılıwında da xromatografiya zárúrli rol oynadı. xromatografiya járdeminde 99 element — eynshteyniy (Es), 100 element — fermiy (Fm) hám 101 element — mendeleyeviy (Md) ajıratıldı.
Xromatografiya hawa, suw, topıraq, monomerlar quramındaǵı qospalardı anıqlawda, organikalıq hám neft ximiyası sintezi ónimleri analizinde, dári-darmanlar tazalıǵın anıqlawda, kriminalistikada úlken ahimiyetge iye. Kosmik kemeler gazı, Mars atmosferası gazı, ay topıraǵındaǵı elementlerdı analiz qılıwda da xromatografiya usılları engizilgen.
Xromatografiya joqarı molekulalı birikpeler, ásirese, insan, haywan, ósimlik, mikroblar dúnyasına tiyisli biologiyalıq obiektlerdı analizi ushın júdá zárúr. xromatografiya usılları ósimlik quramındaǵı birikpelerdi anıqlaw, ajıratıp alıw, neft, gaz quramın úyreniwde keń qollanıladı.
Muǵdarlıq analiz ushın bolsa xromatografiyadaǵı piklar (hár bir element ushın tiyisli iymek sızıq forması) biyikligi yamasa maydanı, detektordıń elementge salıstırǵanda bayqaǵıshlıǵın názerge alǵan halda ólshenedi hám arnawlı usılda esaplanadı. Bóleklenbey puw jaǵdayına ótetuǵın elementlerdıń analizi hám ajratılıwı ushın kóbinese gaz xromatografiya isletiledi. Bunda elyuyent (gaz tasıwshı) retinde geliy, azot, argon sıyaqlı gazlardan paydalanıladı. Analiz waqtında xromatograf kolonkasına jiberilgen tekseriliwshi elementler elyuyent menen birge túrli waqt aralıǵında jeke bolıp kolonkanıń shıǵıw tárepine keledi hám arnawlı bayqaǵısh ásbap — detektor járdeminde onıń waqıt birligindegi muǵdarı belgilengen boladi, yaǵnıy iymek sızıq jaǵdayında jazıp alınadı. Bul xromatogramma dep ataladı.
|
| |
