9
Tadqiqotning ilmiyligi:
1.Boshqaruv faoliyatida axborot kommunikatsiya texnologiyalarini davlat
taraqqiyotining muhim bir bo‘g‘ini sifatida ilmiy jihatdan asoslanadi.
2.Axborot kommunikatsiya texnologiyalarini amaliyotda to‘g‘ri qo‘llash xalqning
madaniy va ma’rifiy hayotini yaxshilashda muhim omil ekanligi aniqlanadi.
3.O‘sib kelayotgan yosh avlodni intelektual salohiyatini oshirishda asos bo‘lib
kasb etishini nazariy jihatdan pedagogik-psixologik imkoniyatlari aniqlanadi.
4.Ta’lim mazmuni, o‘quv dasturlari va darsliklarni takomillashtirish yo‘llarini
ko‘rsatib berildi.
Tadqiqotning ilmiy va amaliy ahamiyati: Tadqiqot natijasida”Axborot
kommunikatsiya texnologiyalar” davlat boshqaruv tizimida,aholining turmush
tarzini ijobiy tomonga o‘zgartirishda shu bilan birga yosh avlodni bilim olishida va
jahon hamjamiyatida yuqori o’rinlarni egallashida qanot bo‘lishi isbotlandi. Ilmiy
ish yakuni bo‘yicha aniqlangan ilmiy yondashuvlar, ishlab-chiqilgan tavsiyalardan
pedagogik kurslardagi ma’ruzalar yaratishda o‘quv rejalarni yangi avlodini
yaratishda, pedagog xodimlarni bilimlarini boyitishda foydalanish mumkin. BMI
taraqqiy tuzilishi: Kirish, 3 bob, 7 paragrf, foydalanilgan adabiyotlar, ilovalar.
10
I BOB . Anolitik qismi. Axborot kommunikatsiya texnologiyalarining
mohiyati va nazariy jihatlari
1.1
Axborot kommunikatsiya texnologiyalarining mohiyati va jamiyatdagi
o'rni.
Jahon bozorida barcha mamlakatlar XXI asrda bevosita “industrial jamiyatdan”
“axborotlashgan jamiyatga” o’tishni boshladi. Muqarrarki, jahon iqtisodiyotining
kelajagini, tabiiy boyliklar bilan bir qatorda (neft, gaz, ko’mir, metallar va h.k.),
axborot omillari belgilaydi, axborot sohasini rivojlanish birinchiligida esa jahon
doirasida kuchlarni joylashtirilishi muhim ahamiyatga ega bo’ladi. Axborotlashgan
jamiyatda axborot borgan sari strategik manbaaga aylanmoqda. Axborot
texnologiyalarining takomillashtirilishi jamiyatni axborotlashtirishda muhim omil
hisoblnadi. Ma’lumki, axborot texnologiyalari informatika qonun – qoidalari
asosida takomillashtiriladi.
Axborot texnologiyalariga qisqacha to’xtaladigan bo’lsak quyidagi fikrlar kelib
chiqadi.
Texnologiya so'zi grekchadan tarjima qilinganda san'at, ustalik, malaka
ma'nosini anglatadi. Texnikada texnologiya deganda ma'lum kerakli material
mahsulotni hosil qilish uchun usullar, metodlar va vositalar yig'indisidan
foydalanadigan
jarayon
tushuniladi.
Texnologiya
ob'ektining
dastlabki,
boshlang'ich holatini o'zgartirib, yangi, oldindan belgilangan talabga javob
beradigan holatga keltiradi. Misol uchun sutdan turli texnologiyalar orqali qatiq,
tvorog, smetana, yog' va boshqa sut mahsulotlarini olish mumkin. Agar
boshlang'ich xom ashyo sifatida axborot olinsa, ushbu axborotga ishlov berish
natijasida axborot mahsulotinigina olish mumkin. Ushbu holda ham "texnologiya"
tushunchasining ma'nosi saqlanib qolinadi. Faqat unga "axborot" so'zini qo'shish
mumkin. Bu narsa axborotni qayta ishlash natijasida moddiy mahsulotni emas,
balki axborotnigina olish mumkinligini aniqlab turadi.
Texnologiyani quyidagicha ta'riflash mumkin. Texnologiya - bu sun'iy
ob'ektlarni
yaratishga
yo'naltirilgan
jarayonlarni
boshqarishdir.
Kerakli
jarayonlarni kerakli yo'nalishda borishini ta'minlash uchun yaratilgan shart-
11
sharoitlar qanchalik yaxshi tashkil etilganligi texnologiyaning samaradorligini
bildiradi. Bu erda tabiiy jarayonlar nafaqat moddaning tarkibi, tuzilishi va shaklini
o'zgartirish maqsadida, balki axborotni qayta ishlash va yangi axborot hosil qilish
maqsadida ham boshqariladi. Shuning uchun axborot texnologiyasini quyidagicha
ta'riflash mumkin.
Axborot texnologiyasi - bu axboriy ma'lumotni bir ko'rinishdan ikkinchi, sifat
jihatidan yangi ko'rinishga keltirish, axborotni yig'ish, qayta ishlash va uzatishning
usul va vositalari majmuasidan foydalanish jarayonidir.
Moddiy ishlab chiqarish texnologiyasining maqsadi insonning talabini
qondiradigan
yangi
mahsulot
ishlab
chiqarishdan
iborat.
Axborot
texnologiyasining maqsadi esa insonning biror-bir ishni bajarishi uchun zarur
bo'lgan, uni tahlil etish va u asosida qaror qabul qilishi kerak bo'lgan yangi
axborotni ishlab chiqarishdan iborat. Turli texnologiyalarni qo'llab, bitta moddiy
resurslardan turli mahsulotlar olish mumkin. Xuddi shu narsani axborot
texnologiyalariga nisbatan ham aytish mumkin. Misol: matematikadan nazorat
ishini bajarganda har bir o'quvchi boshlang'ich axborotni qayta ishlash uchun
o'zining bilimini qo'llaydi. Masalaning echimi bo'lgan yangi axborot mahsuloti,
o'quvchi tanlay olgan masalani echish texnologiyasi, usuliga bog'liq.
Moddiy ishlab chiqarishda turli maxsus jihozlar, stanoklar, uskunalar va boshqalar
ishlatiladi. Axborot texnologiyalari uchun ham o'zining "uskunalari", vositalari
mavjud. Bular kseroks, telefaks, faks, skaner va boshka vositalardir. Bu vositalar
orkali axborotga ishlov berilib, o'zgartiriladi. Hozirgi paytda axborotga ishlov
berish uchun kompyuterlar va kompyuter tarmoqlari keng qo'llanilmoqda. Axborot
texnologiyasida kompyuterlar va kompyuter tarmoqlarining qo'llanishiga urg'u
berish maqsadida ko'pincha kompyuter va kommunikatsion texnologiya haqida
gapirishadi.
Axborot texnologiyasi o'zi uchun asosiy muhit bo’lgan axborot tizimlari bilan
bevosita bog'liqdir. Chunki axborot texnologiyasi axborot tizimlarida mavjud
bo'lgan ma'lumotlar ustida bajariladigan turli xil murakkablikdagi operatsiyalar,
amallar va algoritmlarni bajarishdan iborat bo'lgan tartiblashtirilgan jarayondir.
12
Axborot texnologiyasining vujudga kelishi va rivojlanishini belgilovchi ichki
va tashqi omillar mavjud.
Ichki omillar – bu axborotning paydo bo’lishi (yaratilishi), turlari, xossalari,
axborotlar bilan turli amallarni bajarish, ularni jamlash, uzatish, saqlash va h.k.
Tashqi omillar - bu axborot texnologiyasining texnik – uskunaviy vositalar
orqali axborotlar bilan turli vazifalarni amalga oshirishni bildiradi.
Axborot texnologiyasining mazmunini quyidagi oddiy bir misol bilan
tushuntirishga harakat qilamiz. Siz biror ma’lumot haqida boshqa bir viloyat,
(respublika, qit’a)da yashovchi o’rtog’ingiz bilan fakir almashmoqchsiz. Buni turli
yo’llar orqali etkazishingiz mumkin: 1) aloqa bo’limi orqali (yozma);
2) telefon tarmoqlari orqali (og’zaki);
3) zamonaviy telekommunikatsiya vositalari orqali.
O’zingiz uchun iqtisodiy jihatdan eng arzon va sifati yuqori bo’lgan usulni belgilab
olasiz.
Bu misoldagi ichki omil qaysi???
Tashqi omilchi???
Axborot texnologiyalari jamiyat axborot resurslaridan oqilona foydalanishning eng
muhim usullaridan biri bo'lib, hozirgi vaqtga qadar bir necha evolyutsion
bosqichlarni bosib o'tdi.
Ana shu bosqichlarga qisqacha to’xtalib o'tamiz.
1-bosqich. XIX asrning ikkinchi yarmigacha davom etgan. Bo' bosqichda "Qo'llik"
axborot texnologiya taraqqiy etgan. Uning vositasi: pero, siyohdon, kitob.
Kommunikatsiya, ya'ni aloqa odamdan odamga yoki pochta orqali xat vositasida
amalga oshirilgan.
2-bosqich. XIX asrning oxiri, unda "Mexanik" texnologiya rivoj topgan. Uning
asosiy vositasi yozuv mashinkasi, arifmometr kabilardan iborat.
3-bosqich. XX asr boshlariga mansub bo'lib, "Elektromexanik" texnologiyalar
bilan farq qiladi Uning asosiy vositalari sifatida telegraf va telefonlardan
foydalanilgan. Bu bosqichda axborot texnologiyasining maqsadi ham o'zgardi.
13
Unda
asosiy
urg'u
axborotni
tasvirlash
shaklidan,
uning
mazmunini
shaqllantirishga ko'chirildi.
4-bosqich. XX asr o'rtalariga to'g'ri qelib, "Elektron" texnologiyalar qo'llanilishi
bilan belgilanadi. Bu texnologiyalarning asosiy vositasi EHMlar va ular asosida
tashkil etiladigan avtomatlashtirilgan boshqarish tizimlari va axborot izlash
tizimlaridir.
5-bosqich. XX asr oxiriga to'g'ri keladi. Bu bosqichda "Kompyuter"
texnologiyalari taraqqiy etdi. Ularning asosiy vositasi turli maqsadlarga
mo'ljallangan dasturiy vositalarga ega bo'lgan shaxsiy kompyuterlardir.
Bu bosqichda kundalik turmush, madaniyat va boshqa sohalarga mo'ljallangan
texnik vositalarning o'zgarishi ro'y berdi. Lokal va global kompyuter tarmoqlari
ishlatila boshlandi.
Axborot texnologiyalari bir necha turlarga bo'linadi:
1. Ma'lumotlarga ishlov beruvchi axborot texnologiyalari. Ular ma'lum
algoritmlar bo'yicha boshlang'ich ma'lumotlarga ishlov beruvchi masalalarni
echishga mo'ljallangan. Masalan, har bir firmada o'zining xodimlari haqidagi
axborotga ishlov beruvchi axborot texnologiyasi albatta bo'lishi kerak.
2. Boshqarishning axborot texnologiyalari. Ularning maqsadi ish faoliyati
qaror qabul qilish bilan bog'liq bo'lgan insonlarning axborotga bo'lgan talabini
qondirishdan iborat. Boshqarishning axborot tizimlari tashkilotning o'tmishi,
hozirgi holati va kelajagi haqidagi axborotni ham o'z ichiga oladi.
3. Ofis(idora)ning axborot texnologiyasi.
Avtomatlashtirilgan ofisning zamonaviy axborot texnologiyalari bu - tashkilot
ichidagi va tashqi muhit bilan kommunikatsion jarayonlarni kompyuter tarmoqlari
va axborotlar bilan ishlovchi boshqa zamonaviy vositalar asosida tashkil etish va
qo'llab-quvvatlashdan iborat. Buning uchun maxsus dasturiy vositalar ham ishlab
chiqilgan. Ulardan biri Microsoft Offise dasturlar paketidir. Uning tarkibiga Word
matn muharriri, Excel elektron jadvali, Power point taqdimot uchun grafikani
tayyorlash dasturi, Microsoft Access ma'lumotlar omborini boshqarish tizimlari
kiradi.
14
Hozirgi paytdagi kompyuterlar uchun ko'plab dasturiy vositalar mavjudki, ular
barcha turdagi axborot texnologiyalarini ta'minlay oladi. Ularning ayrimlari bilan
qisqacha tanishib chiqamiz.
Ma'lumotlar ombori. Har qanday axborot texnologiyasining majburiy
komponenti ma'lumotlar omboridir (MO). Avtomatlashtirilgan ofisda MO
firmaning ishlab chiqarish tizimi haqidagi barcha ma'lumotlarni o'zida saqlaydi.
MO, uni tashkil kilish va boshqarish haqida batafsil 10- bobda tanishib chiqamiz.
Matn protsessori. Bu matnli hujjatlarni tashkil etish va ularga ishlov berishga
mo'ljallangan dasturiy vosita turidir. Masalan, matn muharririda tayyorlangan xat
va hujjatlarni doimiy ravishda qabul qilish menedjerga firmadagi holatni doimo
nazorati ostida tutishga yordam beradi.
Elektron pochta (E-mail) - kompyuterlardan tarmoqda foydalanishga
asoslangan bo'lib, hamkor (partnyor)larga ma'lumotlar jo'natish yoki ulardan
ma'lumot olish imkoniyatini yaratadi.
Audiopochta - bu ma'lumotlarni klaviatura yordamida emas, balki tovush orkali
uzatuvchi pochtadir.
| 