Axborot texnologiyalarining qo'llanish sohalari.
Axborot texnologiyalari faqat fan va texnika hodisasi bo'lmasdan, iqtisodiy
rivojlanishning muhim omiliga aylanmoqda. Axborot bilan qamrab olinmagan
biror muhim xo'jalik sektorini (ishlab chiqarish, transport, kredit-moliya sohasi,
savdo) misol keltirish qiyin. Ayni paytda kompyuterlar va aloqa vositalari asosida
axborotni to'plash, saqlash va taqdim etishning zamonaviy usullari, yangi axborot
texnologiyalari va xizmatlarni sotish (tarqatish) maqsadlarida ishlab chiqarish
mustaqil tarmoq sifatida shakllandi va ajralib chiqdi. Shunday qilib, xalq xo'jaligini
axborotlashtirish kelgusiga yorib o'tish demakdir.
Axborot texnologiyalari, shu jumladan, kompyuterlar keng qo'llanilib
kelayotgan ayrim sohalarni ko'rib chiqamiz.
Biznes sohasi
Axborot texnologiyalari yangi korxona yoki firmaning muvaffaqiyat bilan
faoliyat ko'rsatishida katta rol o'ynashi mumkin.
15
Masalan:
- biznes reja tuzishda va kutilayotgan daromad va chiqimlarni hisoblashda;
- kompaniya yoki firmaning emblemasini va tegishli hujjatlarini tartibga
keltirishda;
- kompaniya yoki firmaning taqdimot marosimini o'tkazishda;
- reklamalarning loyihasini tuzish va reklama materiallarini tayinlash, hisobotlar,
shartnomalarni tayyorlashda;
- mijozlar haqidagi ma'lumotlar ro'yxatini saqlash va u bilan ishlashda;
- boshqa firmalar, potentsial ta'minotchi, ulgurji xaridorlar bilan bog'lanishda;
- mijozlar va ta'minotchilar bilan muzokara olib borish va hokazolarda.
Bank sohasi
Bank tizimi o'zining ish faoliyatida axborot texnologiyalaridan keng foydalanish
imkoniyatiga ega. Masalan:
- yil davomida sutkasiga 24 soat mijozlarga aloqa uchun va tegishli ma'lumotlarni
olish, balansni tekshirish, hisobni to'lash imkoniyatini yaratish;
- mijozlarga xizmat ko'rsatish madaniyatini oshirish;
- kredit kartochkalari yordamida telefon yoki Internet orqali xizmatni yo'lga
qo'yish va boshqalar.
Robototexnika sohasi
Ma'lumki, "robot" so'zi bizning tilimizga ilmiy fantastikadan kirib kelgan. Birinchi
bor bu so'zni oltmish yil oldin taniqli chex fantast yozuvchisi Karel Chepek
ishlatgan. Ammo "mexanik odamlar" undan oldinrok ham ma'lum edi. O'rta
asrlarda inson iste'dodlariga ega bo'lgan musiqachi-qo'g'irchoq yoki rassom-
qo'g'irchoqlar paydo bo'lganligi ma'lum.Kompyuter asri boshlanishi bilan insonni
og'ir va zararli mehnatdan ozod etadigan robotlar paydo bo'ldi.
Ular garchi odam qiyofasida bo'lmasa-da, ko'plab funktsiyalarni (ishlarni)
bajara oladilar. Masalan, UzDAEWOOavto O'zbekiston - Koreya qo'shma
avtomobil korxonasida turli ishlarni bajaradigan robotlar keng qo'llanilmokda.
Bugungi kunda robotlar mashinasozlik zavodlarida, po'lat quyish sexlarida,
ximiyaviy laboratoriyalarda, qurilishda keng qo'llanilmoqda. Robotlarni yaratish
16
bilan shug'ullanadigan texnikaning mahsus shohobchasi - robototexnika paydo
bo'ldi.
Robotlar
orasida
keng
tarqalgani
bu
robot
manipulyatorlardir.
Manipulyatorlar - o'ta sezgir va kuchli mexanik qo'ldir.
Robotlarni kompyuter boshqarib turadi, ya'ni kompyuter robotning
"miyasi"dir, ular telekameralar orqali "ko'rib", mikrofonlar yordamida
"eshitadilar", ya'ni axborot qabul qiladilar. Mahsus datchiqlar "sezgi" organi
vazifasini o'taydi.
Marketing sohasi.
Marketing inglizcha "market" (bozor) so'zidan olingan bo'lib, bozor, savdo
sohasidagi faoliyatni anglatadi.Marketingda eng asosiysi, bozorni, xaridorlar talab
va ehtiyojlarini chuqur va har taraflama o'rganish va ishlab chiqarishni shuning
asosiga qurish, ikkinchi tomondan esa bozorga, mavjud talab va ehtiyojga faol
ta'sir
qo'rsatish,
xaridorlarning
muayyan
mollarga
bo'lgan
talablarini
shaqllantirishdan iborat.Marketingni kompyuterlarsiz, axborot texnologiyalarisiz
tasavvur etib bo'lmaydi.
Ishlab chiqarish sohasi.
Ishlab chiqarishning deyarli barcha sohalarida kompyuterlar qo'llanilib kelmoqda.
Kompyuterlar ko'pgina texnologik jarayonlarni boshqarmoqda. Ular yordamida
yangi mahsulotning chizmasini yaratishdan toki tayyor mahsulot bo'lib chiqqunga
qadar bo'lgan barcha jarayonlarni avtomatlashtirish mumkin.Mahsulot shaklini
konstruktor kompyuter ekranida chizib, tegishli o'zgartirishlar yasab, qog'ozga
chop etishi mumkin.
Mahsulotni ishlab chiqarish uchun kerakli barcha qurilmaning
imkoniyatlari, unga ketadigan sarf-xarajatlarni hisob-kitob kilishda va boshka
ishlarni bajarishda ham kompyuter beg'araz yordamchidir. Mahsulotni ishlab
chiqarishda axborot asosiy kompyuterdan ishlab chiqarish liniyalariga etkaziladi.
U yerda axborotni qabul qilishga tayyor turgan robotlar kompyuter uzatgan dastur
asosida mahsulotni yig'a boshlaydi. Tayyor mahsulotlar esa robotlar yordamida
tekshirilib, omborlarga jo'natiladi.
17
Tibbiyot sohasi
Ma'lumki, shifokorga borishni ko'pchiligingiz xush ko'rmaysiz. Birinchidan, siz
bemorsiz. Sog'lom odam u erga bormaydi. Ikkinchidan, u erda hamma joyda
navbatda turishga tug'ri keladi. Masalan, registraturada kasallik varaqasi uchun,
shifokorlar qabuliga kirish uchun va hokazo. Uchinchidan, shifokor yozib bergan
dorilarni dorixonalardan izlash kerak bo'ladi.Kompyuterlarning shifohonalarda va
poliklinikalarda paydo bo'lishi ko'p narsalarni, jumladan, yuqoridagi muammolarni
ham tubdan o'zgartirib yuboradi. Endi siz tug'ridan-tug'ri shifokor huzuriga yul
olasiz. Uning ish stolida odatdagi meditsina ish qurollaridan tashqari kompyuter
ham joy olgan: uning xotirasida barcha bemorlarning kasallik tarixi yozib
qo'yilgan. Agar siz oldin ham murojaat etgan bo'lsangiz, sizniki ham bo'ladi.
Birinchi bor murojaat etayotgan bo'lsangiz siz haqingizdagi barcha axborotni shu
erning o'zida shifokor kompyuterga kiritib qo'yadi. Kasalligingiz haqidagi barcha
ma'lumotlar kompyuterga kiritilgach, sizning kasalligingiz haqida tashxis qo'yiladi
va chop etish qurilmasi yordamida dorilar uchun retsept chop etib beriladi.
Retseptni olib, boshqa kompyuter yordamida ushbu dorilarni eng yaqin bo'lgan
qaysi
aptekalardan
topish
mumkinligi
haqida
axborot
olishingiz
mumkin.Kompyuter meditsinada boshqa ishlarga ham qodir. Masalan, tomograf -
ya'ni siljib harakatlanadigan rentgen apparati insonning ixtiyoriy organi haqida
to'liq ma'lumot olishi, ulardagi mikroskopik defektlar, chet jinslar (masalan,
buyrakdagi tosh) haqida ma'lumot berishi mumkin. Tomograf uzatgan axborotni
tezda qayta ishlash va ekranda ko'rsatish uchun albatta u kompyuter bilan
bog'langan bo'lishi shart.
| 