Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

Organoleptik tahlil o‘tkazish uchun standart eritmalarning ta’mini ta’riflash

2-jadval

Xozirgi paytda farmatsevtika sanoatida keng qo‘llaniladigan korri- gentlar vakillari qurib chiqamiz. Ular Evropa mamlakatlarida, AQSH, Yaponiyada ishlatishga ruxsat etilgan:³

 Farmatsevtika sanoatida qo‘llaniladigan ta’m va  hidni yaxshilovchi korrigentlar 

Sharbatlar:

Sharbatlar suyuq dori shaklini korrigirlashda eng universal bo‘lishi bilan pediatriyada amaliyotida ham keng qo‘llaniladi.

Biofarmatsevtik izlanishlar natijalari sharbatlarni korrigirlovchi moddalar sifatida qo‘llanilishi maqsadga muvofiqligini tasdiqlagan.

Bromidlar, xloridlar, sulfatlar va boshqa preparat-larning yoqimsiz mazasini korrigirlashda olchali va qoraqat-dan tayyorlangan (sharbatlar) kiyomlar juda yuqori korri-girlash kuchiga ega ekanligini aniqlandi.

Apelsin, olcha, kakao, limon, malina, qand, chuchukmiya ildizi, qora smorodina, gulhayri. Sharbatlar kand,, organik kislotalar, mevali efirlar saqlaganligi uchun kuchli korrigirlovchi xususiyatga ega bo‘lib, ko‘pincha dorilarni achchiq mazasini niqoblash uchun tavsiya etiladi.CHunki 73%bolalar shirin mazali dorilarni xush ko‘radi.Lekin ayrim preparatlarning turg‘unligiga va so‘rilishiga sharbatlarning salbiy ta’siri haqida ma’lumotlar bor. SHuni hisobga olgan holda korrigentlarni dori turiga qo‘shilishi albatta, biofarmatsevtik nuqtai nazardan asoslanishi shart.

Arpabodiyon, apelsin, bergamot, chinnigul, geran, kardamon, koriandr, lavanda, limon, yalpiz, rozmarina, pushti, timyan, ukrop,evkalipt

Limon, olcha, nok

Apelsin (xushbuy), vanil, kardamon

  Eritmalar, xushbo‘y suvlar, shiralar:

Sorbit eritmasi, qalampir yalpiz suvi, koritsa suvi, pomerans suvi, pushti suv, fenxel suvi, olcha, malina shirasi, sitruslar shirasi

Murakkab apelsin, benzaldegid, lavanda, limon, qalampir, yalpiz

  Ekstraklar:

Chuchukmiya ildizi, suyuq timyan, suyuq eriodiktion

  Eliksirlar:

Hushbo‘y izoalkogol, toluan balzami, murakkab benzaldegid

Agar, natriy alginat, pektin,agaroid

Qovushqoqlikni oshirish yo‘li bilan dorilarni mazasini yaxshilash YUMB makromolekulalarini dori moddani bevosita ta’m retseptorlarini kontaktini oldini oladi.

Tabiiy korrigentlar

1. 
   Saxaroza
   

Masalan,dimedrolni achchiq mazasini niqoblash uchun saxarozaning nisbati 1:50/1:100 bo‘lishi kerak.Undan tashqari ayrim xolatlarda ,dorini so‘rilishini va faolligini salbiy ta’siri namoyon bo‘lishi aniqlangan.Qand diabeti bilan kasallangan bemorlarga tavsiya etilmaydi.

Shuning uchun,boshqa qandlar va sintetik shirinlashtiruvchilar (jadval №2)qo‘llaniladi.Masalan,Saxarin-300-500 marta kuchli

Glitsin -1.5 marta kuchli

Aspartam-100-300 marta

Glitsirrizin -50-100 marta

Glyukoza va fruktoza qiyomi 12-16 marta

Boshqa qandlardan:

Vanil, glyukoza, , dekstrin, ksilit, mannit, laktoza (sut qandi), sorbit, fruktoza, maltoza, levuloza, asal

Sintetik korrigentlar:

Anetol, aspartam, benzaldegid, glitsin, vanilin, natriy glutamat, dulsin, mentol, metilsalitsilat, saxarin, natriy saxarinat, kalsiy saxarinat, timol, natriy siklamat, kalsiy siklamat, etilatsetat, etilvanilin, limon kislotasi, glitserin

3. 
   Korrigentlarni bolalarga mo‘ljallangan dorilarda qo‘llash asoslari
   

1. dorilarni achchiq mazasini niqoblash uchun:

a) olcha , limon, qand, malina sharbatlari;

b) apelsin , yalpiz va arpabodiyon efir moylari;

c) tabiiy moddalar - asal;

Rang korrigentlari

Korrigentlarni ta’mini,hidini va rangini yaxshilash maqsadida qo‘shiladi.Rang bolalar amaliyotida katta psixologik axamiyatga ega.Tajribalar asosida aniqlangan:

7-12 yoshli bolalarga,ko‘pincha eng yoqimli ranglar: qizil, havorang, binafsharang.

Yaxshi ijobiy ta’surot qoldiradigan ranglar:ko‘k,pushti,zarg‘aldoq ranglar.

Lekin rangsiz,qora ranglar ularda salbiy reaksiya chaqiradi.Shuning uchun dorilar rangiga ham e’tibor berish lozim.

Rangni yaxshilovchi korrigentlar dori turlariga xar xil, bolalarga yoqimli, rang berish uchun mo‘ljallangan.Ular tabiati bo‘yicha 2 ta guruhga bo‘linadi:

1.Tabiiy moddalar:antotsianlar,xlorofill,karotinoidlar.

2.Sintetik moddalar:turli hil eruvchan (laklar),va erimaydigan (pigmentlar).

Amarant, Ruberozum, Tartrazin,Karmin, Shafran, Indigo,Karotin

Asosiy talab –ularni iloji boricha tabiiylarni qo‘llanilishi, miqdori mu’tadil bo‘lishi, DM farmakologik ta’sirini va turg‘unligini pasaytirmasligi lozim. Ulardan: stabilizatorlar va konservantlarni keltirish mumkin.

Ularning miqdori chegaralangan bo‘lishi kerak, ayniqsa 1 yoshgacha bo‘lgan bolalarda.Keng qo‘llaniladi sorbin kislotasi ( nisbatan bezararligi uchun).

Etil spirti zaruriyat bo`lsa 20%gacha va faqat 15 yoshdan oshgan bolalarda tavsiya etiladi (chunki yosh bolalarda aldegiddegidrogenaza(spirtmetabolizmiga javobgar) fermenti yo‘q. Yana qo‘llanilishi mumkin:

natriy benzoat, benzoy kislotasi.

Bolalar uchun mo‘ljallangan siroplar-bu turli dori moddalar aramatizatorlar qo‘shilgan saxarozaning konsentrlangan eritmalari.

Piperazin adipinat 5,0

Limon kislotasi 2,0

Qand qiyomi 72,9

Natriy benzoat 0,1

Suv 20 ml

Tarkib:

Askorbin kislotasi20,0

Temir glyukonat 17,0

Aromatizator va natryi sitrat kerakli miqdorda

Sorbitol eritmasi 1 l gacha

Texnologiya:temir glyukonatni sorbit eritmasida eritiladi.So‘ng eritmani uy haroratigacha sovutib sianokobolamin va aromatizator qo‘shiladi.Eritma natriy sitrat qo‘shish yo‘li bilan pH 4 gacha olib boriladi.Filtrlanadi,standartlanadi.

2.Temir sulfat siropi

Tarkib:

Limon kislotasi 12,0

Sorbit eritmasi 350 ml

Glitserin 50 ml

Natriy benzoat 1, 1

Aromatizator kerakli miqdorda

Suv 1 l gacha

Texnologiya:temir sulfat va natriy benzoat 400 ml suvda eritiladi va glitserin,sorbit eritmasi,limon kislotasi eritmasi bilan (50 ml suvda eritilgan) aralashtiriladi. So‘ng unga aromatizator qo‘shiladi va suv 1000 ml gacha qo‘shiladi.

Eliksirlar

Eliksirlar-faol moddalar,ko‘p atomli spirtlar saqlovchi,shirinlashtirilgan va hushbo‘ylantirilgan suv-spirtli sistemalar. Asosan eliksirlarda mo‘tadil saxaroza yoki sorbit konsentratsiyasi 40% ni tashkil etadi.Erituvchi sifatida ularning tarkibiga 20-30% etil spirti qo‘shilishi mumkin.Solyubillovyai modda (kam eruvchan moddalarni eruvchanligini oshirish) sifatida tvin-80 qo‘llaniladi.

Fenobarbital eliksiri:

Tarkib:

Apelsin moyi 0,25

Amarant eritmasi 10ml

Etil spirti 200ml

Glitserin 100ml

Qand qiyomi 600ml

Suv 000ml gacha

Texnologiya: fenobarbital spirtda eritiladi,so‘ng ketma ketlikda glitserin,apelsin moyi,shakar qiyomi va amarant eritmasi qo‘shiladi.Eritma aralashtiriladi va qolgan suv qo‘shiladi,filtrlanadi.

Granulalar

Granulalar--bolalar amaliyotida keng qo‘llaniladigan dori turidir.

Hozirgi vaqtda granulalangan poroshoklar keng ishlatiladi.Shu dori turi o‘ziga xos ijobiy taraflarga ega:

-suv va organik erituvchilarni saqlamaydi,shuning hisobiga ularda deyarli mikrobiologik va fizik –kimyoviy jarayonlar kuzatilmaydi;

-ishlatishdan oldin eritishga mo‘ljallangan bo‘lganligi uchun turli yordamchi moddalarni qo‘shish zaruriyati bo‘lmaydi,bu esa texnologik jarayonni osonlashtiradi;

-ko‘p xollarda himoyalovchi jixoz (qopqoqlar) imkoniyati.

Granulalar ekstempore turli bolalar uchun mo‘ljallangan dorilarni yaratishga asos bo‘ladi (sirop,suspenziya).

Tarkib:

Qand 5,745 q

Ruberozum 0,01 q

Natriy xlorid 0,03 q

Malina essensiyasi 0,015 q
Pushti rangli granulalar o‘ziga xos xidli,flakonlarda 60;120; yoki 240 g dan qadoqlangan holda chiqariladi.

Texnologiya:tayyorlangan dori modda va to‘ldiruvchilar aralashmasi malina essensiyani saqlovchi bo‘yalgan qand qiyomi bilan namlanadi. Nam massa 3 mm li elak orqali granulyasiya qilinadi. va 40 ^o C da quritiladi.

Qo‘llanilishi:dizenteriya,sistitlarda,pnevmoniya.

Qo‘llash tartibi:flakonga qadoqlangan granulalar yangi qaynatilgan suv ( 30-40 ^o C) va belgisigacha quyiladi ( 100 ml gacha).

1. Bolalarga mo‘ljallangan dorilar tasnifi va ularga qo‘yilgan asosiy talablar

2. Bolalarga mo‘ljallangan dorilarni korrigirlashning asosiy yo‘na-

lishlari

korrigirlashga asosiy yondashish

4. Bolalarga mo‘ljallangan dorilarni yaratishda qo‘llaniladigan

korrigentlarga qo‘yilgan asosiy talablar, tasnifi

5.Korrigentlarni asosiy vakillarining ta’rifi

6. Korrigirlash asoslari. Dorilarni ta’mini aniqlash usullarini ta’rifi, tasnifi

7. Harf va son indekslari bo‘yicha ta’mni baholash usuli

8. Korrigentlarni bolalarga mo‘ljallangan dorilarda qo‘llash asoslari