|
-MA’RUZA. BUGUNGI KUNDAGI TABIIY VA TEXNOGEN MUAMMOLAR
|
| bet | 83/201 | | Sana | 20.06.2024 | | Hajmi | 7,87 Mb. | | #264582 |
Bog'liq Αquv – uslubiy majmuaning tarkibi10-MA’RUZA. BUGUNGI KUNDAGI TABIIY VA TEXNOGEN MUAMMOLAR.
Reja.
1. Geologik xavfli hodisalar.
2.Gidrometeorologik xavfli hodisalar.
3.Tabiiy ofatlar. Tabiiy ofatlar to’g’risida tushuncha, turlari.
4.Texnogen muammolar, ularning kelib chiqish sabablari.
Geologik xavfli xodisalar (zilzila, kuchki, unirilish, cho’kish.
Favkulodda vaziyatlarning yuzaga kelishida tabiiy x,alokatlar va xavfli geologik jarayonlar aloxdda ax«amiyat kasb etadi. Illy sababli xavfli geologik xodisalarning sabablarini, tark;alish konuniyatlarini urganish zaruriyati tugiladi. Ushbu jarayonlar baxolanadi, bashorat kilinadi va ular bilap kurashishning turli chora-tadbirlari ishlab chikiladi.
Barcha geologik xavfli jarayonlar yer osti kuchlari va tapщi tabiiy omillar ta’siri ostida yuzaga kyoladi. Bundan tashkari, ular insonning xujalik . bopщa faoliyati natijasida x,am yuz berishi mumkin.
Zilzila - yer qobigida yoki yuqori -mantiyadagi tusatdan surilishlar va yorilishlar okibatida yuzaga keladigan va bikr to’lqinlar kurinishida uzok masofalarga uzatiladigan yer osti silkinishlari va yer usti tebranishlari.h
Er qobig’idagi seysmik to’lqinlar tarkalayotgan nuktani zilzila gipotsentri deyiladi. Yer yuzasining gipotsentr ustidagi joyi epitsentr deyiladi.
Zilzila kuchi 12 balli seysmik shkala (MSK-64) bilan ulchanadp. Zilzilaning energetik tasnifi uchun magnitudadan foydalaniladi. Zilzil: shartli ravishda kuchsiz (1-4 ball), kuchli (5-7 ball) va vayronalik keltiruvchi (
tebranishidan sung, yer osti silkinishlari kuchayadi, ok;ibatda bino va inshootlar vayron bo’ladi. Atigi unta kuchli silkinish barcha binolarni vayron k;ilib yuboradi. Zilzila urtacha 5-20 soniya davom etadi. Silkinish k;ancha uzok; davom etsa, shikastlanish shuncha kuchli bo’ladi.
Zilzilaning 4 ta turi mavjud: tektonik, vulkon, denudanion va antropogen.
Tektonik zilzilalar barcha yer silkinishlarining 80-85% ni tashkil etadp. Tektonik zilzilaning epitsentri tog xrsil bo’lish xududlarida joplashadi va asosan ikkita xududda yuz beradi:
Tinch okeani seysmik xududi Alyaska, Aleut, Kamchatka, Kurilь orollari, Yangi Gvineya va Yaponiyani uz ichiga oladi.
Ali-Himolay seysmik xududi Urta yer dengizi, Karpat, Kavkaz va Markaziy Osiyo toglari ortsali Oltoy, Sayanь, Baykal va Indoneziya!sh uz ichiga oladi. !
Seysmik stantsiyalarning bergan ma’lumotlariga Karaganda xar yili yer yuzida 100 mingdan ortik; zilzila yuz beradi, ulardan 100 tasida kuchli vayronalar va bittasida halokat yuz beradi. Xar 5 daqiqada bitta kuchs.l zilzila yuz berib turadi. " -
Insoniyat tarixida juda kuplab zilzilalarning shoxidi bo’lgan. Natijada ushbu jarayonni baholash shkalasi naydo bo’lgan.
Inshootlarga yetkaziladigan zarar kuyidagicha bax,olanadi:
darajali zarar: yengil shikastlar, bino devorlarida ingichka yorshuhar paydo bo’ladi va suvoq kuchadi.
darajali zarar: urtacha shikastlar, devorlarda kichik yoriqlar pai, o bo’ladi, muri shikastlanadi.
darajali zarar: binolarning kuchli shikastlanishi, devorlarda kagp. a chukur yorshshar paydo bo’ladi, murilar tula vayron bo’ladi.
darajali zarar: bino va inshootlar ichki devorlarining gula vaqin bo’lishi.
darajali zarar: bino va inshootlar tula vayron bo’ladi.
|
| |
