|
%збекстан Республикасы Халы3 т1лим 71зирлиги !жинияз атында2ы Н5кис М1млекетлик педагогикалы3 институты
|
| bet | 3/8 | | Sana | 25.06.2024 | | Hajmi | 228,5 Kb. | | #265637 |
Bog'liq Otepov Jahanger İbaydulla ulı1) Natyurmort du`ziw qag`iydasi
Natyurmortlarg`a qarab bul kartinanin` do`retilgen da`wirge haqiqiy baha bersek boladi.
Natyurmort ha`r qiyli miywe-jemisler, paliz o`nimleri, mistan islengen qumanlar, gu`zeler ha`m basqa idislar, u`y-ro`zg`arshiliq buyimlarinan ibarat bolsa, onda bull kartina to`gin-shashin, tinishliq, paraxat turmistin` ko`rinisin yaki timsalin an`latadi.
Egerde kartinada filosofiyaliq tu`siniklerdi keltirip turg`an, o`tkir ma`nili ko`rinisler su`wretlengen bolsa, bull- insan o`mirinin` ag`ar suw kibi tez o`tiwi, bull da`wirden adamzat paydalanip qaliwi kerekligin an`latip turg`an siyaqli boladi. Bunday ma`nilik jaktan qaralg`an akademik tu`rde islengen natyurmort do`retpeleri ju`da ko`p. olarg`a rus natyurmort islew sheberleri P.P.Konchalovskiy, I.I.Malikov, K.S.Petrov-Vodkin, N.I.Kustodiev qusagan` su`wretshilerdin` belgili kartinalari misali bola aladi. Natyurmort su`wretlew o`nerinin` o`zgeshe bir bo`legi sipatinda Qaraqalpaqstanda 50-60-jillari qa`liplesken dep aytsaq ta boladi. Qaraqalpaqstandag`i su`wretlew o`neri rawajlaniwnda natyurmort janrinin` keyingi jillarg`a kelip anag`urlim o`skenin, su`wretshilerdin` natyurmort kartinalari jaratiwg`a qizig`iwshiliqtin` artip baratirg`anin bayqaymiz. O`ytkeni, keyingi da`wirlerde sho`lkemlestirilip atirg`an aymaqli ko`rgizbeler, arnawli ko`rgizbeler ha`m jeke-personal ko`rgizbelerge qoyilip atirg`an su`wretshilerdin` kartinalarinin` basip ko`pshiligin natyurmort qurap turg`ani ko`zge taslanadi.
Natyurmort ayirim su`wretshiler ushin olar jaratip atirg`an kartinalardin` en` basli bag`dari bolip belgilenbese de, do`retiwshilik waziypalarinin` bir ta`repi sipatinda su`wretshi haqqindag`i ko`rkem-estetikaliq oy-o`risti keneytiretug`ini ma`lim.
Qaraqalpaq su`wretshilerinin` ko`p g`ana natyurmortlarinda ku`ndelikli turmistan na`zik nuqtalardi, ko`rinislerdi tabiwg`a talpiniw, ju`z berip atirg`an waqiyalardin` ha`reketlendiriwshi ku`shlerin aniqlawg`a tiyisli sezimler aniq sezilip turadi.
Insnalardag`i ba`rshe do`retiwshilik islerinin` bas sebepshisi insan ekenligi, avtorlardin` diqqat orayinda turg`anin seziw mu`mkin.
Ha`r qanday kartina negizin kompozitsiya quraydi. Kompozitsiyanin` tiykarg`i talabi- uliwmaliq, simmetrik ha`m ta`biyat jaratqan formalarda jaylastiriwda du`ziliwde aniq ko`rinip turadi. Natyurmort du`ziw bull-tvochrestvoliq is bolip, onda su`wretshinin` oy-o`risi, talg`ami, juwapkershiligi ha`m maqseti kompozitsiyaliq ma`deniyatinda ko`rinedi. Insan qoli menen jaratilg`an na`rselerde ta`biyatqa eliklew, onin` jaratqan formalarinin` go`zzallig`inan nusqa aliwg`a talpiniw ko`zge taslanadi.
A`dette, su`wret siziwg`a u`yretiw sabaqlari natyurmort islewden baslanadi. Sebebi natyurmort qa`lem ha`m boyawlar menen islewdin` tiykarg`i nizamlarin u`yreniwde za`ru`r bolg`an ko`nlikpelerdi jaratiw ushin ju`da` qolayli. Oqiw natyurmorti do`retiwshiliktegi natyurmortinan bir qansha pariqlanadi.
Oqiw natyurmorttin` du`ziw ushin za`ru`r bolg`an buyimlardi tan`lawda olardin` quramalilig`i da`rejesin esapka aliw ha`m seziw kerek bolg`an waziypalardi aniq ko`z aldina keltiriw kerek.
Bul natyurmort du`ziw tu`rlerinin` ha`r qaysisi ushin da kompozitsiyanin` su`wretlew qurallarin orinli qollaniwina baylanisli boladi. Oqiw natyurmorti kompozitsiyasin bir ta`repten estetikaliq talaplarg`a, ekinshi ta`repten ta`limnin` didaktikaliq talaplarina juwap beriwi lazim. Ja`ne onin` tiykarg`i talaplarinin` bir na`rsenin` o`lshemi ren` jag`inan ajiralip turiwi ha`mde su`wret tegisliginin` orayina jaqin jaylasiwi bolip tabiladi.
Natyurmort du`ziw ushin to`mendegilerdi orinlaw za`ru`r boladi:
1.Temani tan`lap aliw
2.Natyurmort temasina say keletug`in buyimlar, gezlemeler ha`m tag`i basqalardi tabiw
3.Na`rselerdin` formasi, du`zilisi, tu`si ha`m ren`lerin esapqa algan halda jaylastiriw
4.Na`rselerdin` ko`lemliliginin` aniq ko`rinetug`in ta`rizde jariqlandiriw za`ru`r boladi.
Ilimiy izlenisler ha`m ta`jiriybe protsessinde bir qatar nizamlar ha`m qag`iydalar islep shig`ilg`an bolip, oqiwshi o`zinin` oqiw protsessinde ha`m do`retiwshilik islerinde usilarg`a a`mel qiliwi sha`rt.
Ta`biyatdag`i ren`ler o`z o`zgesheliklerine qaray eki tu`rge : axromatik (ren`siz) ha`m xromatik (ren`li) degen tu`rlerge bo`linedi. Natyurmort du`ziw ushin usinday ren`ler toplamlari menen jaqsi u`yreniw ha`m tanis boliw za`ru`r. Sonin` ushin ren`ler o`zgesheliklerin o`z aldina ilim sipatinda u`yreniledi.
|
| |
