III-Bap. «Gu`z miyweleri» temasinda su`wret saliw
Menin` su`wret saliwg`a bolg`an qizig`iwshilig`in mektepte oqip ju`rgen da`wirimde-aq baslang`an edi. Bul qizig`iwshiliq men ushin su`wretshilik du`n`yasinin` bosag`isndag`i da`slepki basqishlari bolg`an edi. Bul mektep mag`an du`n`yanin` a`lwan ren`lerge bay ekenligi, onin` jaratiliwinin` o`zi biyik sanaat ekenligi haqqinda sabaq berdi.
Sonnan son` mektepti tamamlar ekenmen, jas a`wladti ko`rkem-estetikaliq ruhta ta`rbiyalaw men ushin o`z aldina qoyilg`an makset bolip qaldi. Olardi su`wretlew o`nerine bolg`an qizig`iwshiliqti qandiriw ha`mde su`wretlew o`nernin` sirlarin u`yretiw maqsteinde No`kis ma`mleketlik oqitiwshilar tayarlaw institutinin` muzika, su`wretlew o`neri ha`m siziw fakul`tetine oqiwg`a kirdim.
Кo`rkem-o`ner muzeyi ha`m U`lke taniw muzeyi, ko`rgizbe zalinda uyimlastirilg`an qatar ko`rgizbelerdegi do`retpelerdi ko`re turip, ha`r bir kartina usi da`wirdin` o`zine say ekenligi, tariyxti bayan ete alatug`inin` bayqadim.
Ta`nha` o`zime ko`binshe natyurmort janrinda islengen kartinalar ju`da` unaydi. Sonin` ushinda men diplom jumisimdi usi janrdi talqilaw temasina bag`ishladim. Bul temani jaritiwdag`i maqsetip ana ta`biyattin` insanlarg`a o`z saqiylig`i menen inam etken siyliqlarin su`wretlew edi. Men tan`lag`an temadag`i natyurmort, yag`niy «Gu`z miywelere» natyurmorti Qaraqalpaqstan ta`biyatinin` sawg`alarinan natyurmort du`ziwden ibarat. Burinnan miymandas sanalg`an xalqimizdin` toq o`miri sonday sezilip turipti. Gu`zde pisip jetilisken miyweler ba`ha`rde de tap jan`a u`zip alinganday turg`inlarimizdin` dasturxanlarin bezeydi. Mine usi na`rse meni usi temada jumis islewge tartti. Pu`tkil qis da`wirinde jaqsi saqlanip kelgenligi menen ajiralip turaiwshi miywe-jemisler natyurmorti quraydi. Menin` diplom jumisim ilimiy basshisi jumisimnin` isleniwinde, jumis barisinda dus kelgen tusinbewshiliklerdi, qiyinshiliqlardi sheshiwde kerek jol-joriq ko`rsetip, za`ru`r bolg`an ma`selelerde ma`sla`ha`tler berip turdi.
Ayriqsha mazmung`a iye bolg`an natyurmort kartinasin jaratiw haqqindag`i pikir su`wretshi qiyalinda uzaq waqit dawam etken baqlawlar yaki birer na`rseden yamasa ha`diyseden ta`sirleniw na`tiyjesinde tosattan payda boliwi da mu`mkin. Biraq ha`r eki jag`dayda da su`wretshinin` ko`z aldinda bolajaq natyurmort tolig`i menen gewdelendi ha`m og`an say na`rseler tanlap, itibar menen jaylastiriw haqqinda pikir ju`ritiledi. Sonnan son` ja`rshemshi, qaralama eskizler siziladi ha`m usi eskizler tiykarinda kompozitsiya du`ziledi.
O`zbek ha`m qaraqalpaq su`wretshinin` birer wa`kili de o`z do`retiwshiligi dawaminda natyurmort janrinda islewdi shetlep o`tken emes. Son`g`i on jilliqta jaratilg`an ko`pshilik natyurmortlar usi janrdin` o`zine ta`n da`stu`rlerin toliq sa`wlelendirgen. O`zbek su`wretshileri, sonday-aq Qaraqalpaqstanda do`retiwshilik penen shug`illanip atirg`an belgili su`wretshiler jaratqan natyurmortlar usinday kartinalar katarina kiritiwge boladi. O`zbek ha`m qaraqalpaq su`wretshilerinin` ko`pshilik kartinalarinda ku`ndelikli turmisimizdag`i na`zik nuqtalardi tabiwg`a talpiniwi turmista ju`z berip atirg`an waqiyalardi ha`rektelendiriwshi ku`shin aniqlawg`a tiyisli jag`daylar ko`zge taslanadi.
1 )Natyurmort du`ziw
Bizin` jag`dayimizda diplom jumisinin` kelip shig`iwina bir qansha eskizler islep-ilmiy basshima ko`rsettim. Birinshi eskizler, variantlardan son` keyirgi islengen eskiz variantinda toqtadiq. Bunda biz kartinanin` ko`lemin 80-100 sm etip aldiq. Podramnik islengennen son` og`an bordovka materialin tarttirip, keyin ustashiliq kleyinen suyiq etip suyiqli tayarlap eki ma`rte bordovkanin u`stine jag`ip biraz waqit keptiriwge qoydim, onin` arasinda natyurmort variantlarin akvarel`de islep ju`rdim. Biraz ku`nnen son` tarttirilg`an material da kewip jetti, keyin aq boyaw menen u`stinen bir reet boyap bolip, tag`i keptiriwge qoydim. Mine boyawlar kewip bolg`annan son` material ju`da` jaqsi jumis islew da`rejesine keldi. Endi natyurmortqa qoyilatug`in postanovka zatlarin tan`lap aliw kerek. Son` bull zatlardi stol u`stine kerekli bolg`an ko`riniste qoyin shig`iw yag`niy natyurmort du`ziw kerek. Bunda ha`r bir zat o`zine adamnin` na`zerin tartip turiwi kerek. Stolg`an qoyilg`an zatlardi bir-birine say etip uliwmaliq ko`riniske biriktiriw kerek. Natyurmort ushin tan`lang`an zatlardi aq ren`degi mata u`stine qoyip shiqtim. Biraq bull ko`riniske menin` kewlin tosmadi. Ele ko`rinis toliq emes, bir na`rse jetispey turg`ang`a uqsaydi. Ja`ne qoyilg`an na`rseler awir ko`rinedi. Ja`ne bir ma`rte tekserip shig`ip, ha`r tu`rli araliq qashiqliqti, qoyilg`an na`rselerdi ha`r ta`repinen ko`zden o`tkerip shiqtim, natyurmorttin` yarimina shekem toq jasil ren`degi nag`isli matani to`sep toliqtirdim. Son` natyurmortqa qoyilg`an na`rselerdi orinlarin almastirip qoydim. Bull jerde bizin` ana ta`biyatimizdan o`nip shiqqan go`zzalliqtin` timsali bolg`an gu`llerdi idisqa salip jaylastirdim. Bul gu`ller erte gu`zde gu`lleytug`in maysheshek (romashka) toparina tiyisli sentyabrichkalar ha`m kesh gu`zge shekem (ha`tte dekabr`din` baslarinda da ) gu`llep turatug`in qa`siyetke iye bolg`an xrizantema sortindag`i gu`ller toplaminan ibarat. Onin` a`tirapina gu`zde pisip-jetilisken miywelerdi-g`arbiz, alma, anar, xurma miywelerin jaylastirdim. Endi qoyilmagan` saylang`an na`rselerge toqtap az g`ana sholiw jasaymiz. Miyweler ha`m paliz o`nimlerin su`wretley otirip, Jollibay Izentaev bay xaliq qol o`nerine tiyisli bolg`an buyimlar ha`m gezlemeler, gilemlerden, olardin` u`lgilerinen ken`nen paydalang`an.
«Qumanli natyurmort» dep atalg`an natyurmort kartinasinda aniq ta`biyg`iy tu`rde, ren`lerin u`ylesimli ko`riniste zatlardin` ko`lemlerinin` bir-birine qatnaslari, ren`leri ha`m fakturalarinin` u`ylesimliligi de jaqsilap oylastirilg`an. Usi polotnolar arqali ruwxiy turmis ha`m saltanatli atmosferani payda ete alg`anin bayqaymiz.
Su`wretlew o`neri pa`nlerinde, sonin` ishinde ren`li su`wret sabaqlari na`tiyjeli shig`iwi ushin, oqiwshilardin` oqiw qurallari menen toliq ta`miyinlengenligi, ko`rgizbeli qurallardin` jeterli boliwina baylanisli ekenin bilemiz. Buyimlarg`a qarap ren`li su`wret saliw barisinda natura sipatinda qoyilatug`in buyimlar oqitiwshi ta`repinen aldinnan tayarlap qoyiladi. Buyimlar oqiwshilardin` uqiplilig`ina ha`m de kurs barisinda alg`an ta`jiriybesin esapqa alg`an jag`dayda saylaniwi tiyis. Natyurmorti du`zgende de kompozitsiyaliq qiyinshiliq da`rejesin, joqaridagi aytilg`an jag`daylardi esap aliwimiz kerek.
|
