%збекстан Республикасы Халы3 т1лим 71зирлиги
!жинияз атында2ы Н5кис М1млекетлик педагогикалы3 институты
ПЕДАГОГИКА ФАКУЛЬТЕТИ
«С67ретле7 5нери 81м инженерлик графикасы» т1лим ба2дары IV- курс талабасы Otepov Jahanger İbaydulla ulı «Arnawlı ko’rkem o’ner mektep oqıwshıların natyurmort islewge u’yretiw jolları («Gu’zgi palız o’nimleri» mısalında)» темасында2ы
БАКАЛАВР ПИТКЕРИ? №!НИЙГЕЛИК ЖУМЫСЫ
Илимий басшысы: доц.Ж.Дарменов
Н5кис
TEMA : Arnawlı ko’rkem o’ner mektep oqıwshıların natyurmort islewge u’yretiw jolları («Gu’zgi palız o’nimleri» mısalında)
J O B A :
Kirisiw………………………………………………………………………3
I-BAP. Natyurmort janri haqqinda tu`sinik…………………………………6
II-BAP. Natyurmort islew boyinsha jumis islewdegi ayirim qag`iydalar…..16
1) Natyurmort du`ziw qag`iydasi……………………………………………19
2) Su`wret saliw nizamlari…………………………………………………..21
3) Ren`ler haqqinda tu`sinik…………………………………………………26
III-Bap. «Gu`z miyweleri» temasinda su`wret saliw………………………31
1) Natyurmort du`ziw………………………………………………………32
2) Jumisti baslaw……………………………………………………………34
3) Natyurmort islew boyinsha juwmaqlaw jumislari……………………….37
Juwmaqlaw…………………………………………………………………..39
Paydalanilg`an a`debiyatlar…………………………………………………43
I-BAP. Natyurmort janri haqqinda tu`sinik
Natyurmort so`zi-frantsuz tilinen bizin` tilimizge awdarg`animizda «Jansiz ta`biyat» degen ma`nisti an`latadi. Bul janrdin` sheberleri miywelerdi, gu`llerdi, paliz o`nimlerin, ha`r qiyli ko`rinislerdegi buyumlardi su`wretlep ko`rsetedi. Bul janr XVII-a`sirde Gollandiya ha`m Ispaniyada payda boldi. Ol waqitqa deyin natyurmort kartinanin` bir bo`legi yamasa bir element esabinda keldi. Misali: Venetsiya su`wretshilerinin` shig`armalarinan bull ko`rinislerdi ko`riwge boladi. Ma`deniyat tariyxinda eki tu`rli natyurmort ko`riledi. Natyurmort do`retiwdin` birewlerinde zatlar o`zleri haqqinda emes, al olardin` iyesi tuwrali so`z etedi. Basqa so`z benen aytqanda adamlarg`a minezleme beredi. Kartinada adamnin` o`zi su`wretlenbese de, sol adamnin` jaqin jerde bar ekenligi, ha`zir qaytip keletug`inday bolip seziledi. Zatlardin` du`ziliwi kompozitsiyasi sonday ta`biyg`iy etip du`zilgen, turmistag`i ko`rinisi ko`zge taslanadi. Bunday tariyxiy obraz beretug`in klassikaliq ko`rinisler Gollandiyaliq su`wretshilerdin` natyurmortlarinda jiyi gezlesedi (XVII-a`sir). Al, natyurmorttin` basqa tu`rinde zatlar ko`binese qandayda bir bahali du`n`ya retinde su`wretlenedi. Bunda olar o`zlerinin` ko`lemi, tu`r-tu`sleri, materiallig`in ko`rsetedi ha`m ayriqsha suliwlig`i menen o`zine tartadi. Natyurmorttin` bull tu`ri XVII-a`cirdegi jaratilg`an ha`m sol da`wirden berman kiyatirg`an klassikaliq kartinalarda, a`sirese Ispaniyali su`wretshi Syurbaran do`retpelerinde ko`birek ushirasadi. Gollandiyalilar ha`r qiyli zatlar sa`wlelengen kartinalardi «Tinish o`mir» dep atag`an. Bizin` pikirimizshe bul aniqlama tuwri keledi. Sebebi shig`armalardin` mazmuni ha`m ma`nisin poetikaliq xarakterin a`dewir bay da`rjede jiynaqli etip beredi. Kartinadag`i suliw gezlemeler, gu`ller, idislar, adamlar tinish o`mirde jasap atirg`ang`a usaydi. Basqa janrlar siyaqli natyurmort tematikaliq bolipta orinlanadi. Ayirim natyurmort platonlig`i, adamnin` qatnasin, ren`lik sheshimine, zatlardin`, buyimlardin` bir-birine qatlarin, olardin` ko`rinisleri ha`m basqada qatnas-sheshimlerine baylanisli ha`r qiyli sezimlerdi payda etedi. Usi buyimlarg`a ha`m olardin` jaylastiriliwina jag`daylarina karap do`retpelerge ha`r qiyli temalar qoyiwg`a boladi. Misali : «Anna jer jemisleri», «Ba`ha`r gu`lleri», «Gu`zgi japiraqlar», «Gu`z sawg`alari», «Ta`biyat inamlari»E, «Tan`g`i natyurmort», «Nan o`nimleri» ha`m tag`i basqalar.
Sonday-aq, natyurmort arqali sol da`wirdi, jag`daydi keypiyatlardi ko`z aldimizg`a keltiriwge boladi. Bul jerde bir temag`a baylanisli bolg`an buyimlar du`ziledi. Misali: zergerlik buyimlarinan du`zilgen natyurmort. Bul natyurmotqa ha`r qiyli tag`inshaqlar ha`m gezlemeler kiredi. Ayrim jag`daylarda zergerdin` islew jobalari, a`sbaplari da qosa su`wretleniwi mu`mkin. Usi jag`day ka`sipti ko`rsetiwshi natyurmort toparina o`tkiziwimizge jol ashadi. Bug`an misal retinde N.Qoblanovtin` «Ag`ash ustaxasinda» («Baltali natyurmort») degen kartinasin ko`rip shig`amiz. Bu`tin platnoda ko`rsetilgen natyurmort, ha`r qiyli buyimlar, ag`ashtan islenip atirg`an, ele pitpey turg`an yamasa tayar bolg`an ag`ash buyimlar, shashilip jatirg`an ag`ash qiyqimlari, ramalar ha`m tag`i basqa da zatlar bull jerde adamnin` bar ekenligin (yag`niy onin` jaqin jerde ekenliginen) derek beredi. Burin aytip o`tkenimizdey, natyurpmort basqa janr menen qosa su`wretleniwi mu`mkin. Bunday kespe janrli kratinalar tiykuarinan turmisti su`wretlewshi (bitovoy janr) ayirim jag`daylarda portret janrinda da boladi.
Misali: M.Ishanovtin` «Gulayim portreti». Bunda portrettegi natyurmort diywalg`a ornatilg`an lampa stol u`stindegi ha`r qiyli kitaplar, jurnallar (ha`tte «Tvorchestvo» degen atamasi da aniq etip ko`rsetilgen). Shekesin qolina tayanip, shuqir oyg`a shu`mip otirg`an jas hayal obrazin elede terenirek tu`siniwge bag`darlanip isletilgen. Buyimlar su`wretlenip atirg`an obrazdin` oy-orisi, onin` ka`sibi tuwrali bizge aniq mag`liwmat beredi. Su`wrettegi Gulayim Sayipova bolip, ol belgili ko`rkem-o`ner izertlewshisi esaplanadi. ja`ne bir misal retinde belgili su`wretshi G.Abduraxmanova do`retken «Farida portreti» do`retpesin ko`rip shiqsaq boladi. Kartinada qolina zergerlik buyimi bolg`an qaraqalpaq hayal-qizlari tag`inshag`i «Haykeldi» uslap turg`an jas hayal su`wretlengen. Onin` arqa foninda diywalg`a ildirilgen bir qatar milliy qaraqalpaq tag`inshaqlarin ko`riwge boladi. Yag`niy bull hayal qaraqalpaq ma`mleketlik ko`rkem-o`ner muzeyinde xizmet etip atirg`ani xaqqinda mag`liwmat beredi. Da`l usi jag`day G.Abduraxmanovanin` «Zergerlik du`ka`ni aldinda» dep atalg`an kartinada da ko`zge taslanadi. Polotnoda zergerlik du`ka`ni aldinda turg`an qaraqalpaq milliy kiyimleri menen kiyingen jas kelinshek zergerlik buyimlarin tamashalap turg`an ko`riniste su`wretlengen. Onin` a`tirapinda aldina zerger ta`repinen satiw ushin ha`m ko`riw ushin dizip jayip qoyilg`an ha`ykel, a`rebek, tumar, tu`ymeler, shartu`ymeler ol, shep ha`m on` ta`replerinde asilip turg`an sirg`alar, halqapli sirg`alar, o`n`irshe ha`m o`n`irmonshaqlar haqiqiy tu`rinde su`wretlengen. Kartinani tamalashap turg`an adam o`zi sezbegen halda tag`inshaqlardi diqqat penen ko`re baslaydi ha`mde usi suliw tag`inshaqlar ortasina jaylastirilg`an kelinshekti de en` suliw bezek sipatinda ko`re aladi. Bull su`wretshi ta`repinen payda etilgen sezimdi kompozitsiyaliq sheshim arqali ja`ne ren`ler u`ylesimligi, buyimlardi shinliq penen su`wretlew arqali a`melge asirg`an.
Natyurmorttin` tariyxiylig`i tuwrali aytiwimiz sha`rt. Sebebi, a`yne zatlar bolip o`tken waqiyalardi, o`tken da`wirlerdi tariyxiy ta`repten u`yreniwimizde u`lken orin tutadi. Sonin` ushinda arxeologiya tarawinda ha`r qiyli tabilmalar, buyimlar, olardin` ko`rinisleri, islew usillari, qollaniwi, ren`leri, formalrinap u`lken a`hmiyet beriwi mu`mkin. Usi buyimlar arqali esteliklerdin` payda boliwi, rawajlaniwi da`wirin aniqlawg`a boladi. Ha`r da`wirde o`z aldina talaplarg`a say buyimlar islenedi. Bul buyimlardin` qollaniliwi, islew jag`day ha`m texnikasi, materiali ha`m bezekleri arqali zatlardin` qashan ha`m qaysi da`wirge tiyisli ekenligi belgilenedi.
Ko`plegen su`wretshiler natyurmort du`zip ayirim usinday jag`daylarg`a itibar beredi. Zatlardi bir-birine baylanistirip su`wretlewge ha`reket etedi. Misali: J.Izentaev do`retken «Son`g`i xat» dep atalg`an natyurmortinda su`wretlengen zatlardi bizge tariyxtag`i ha`diyselerdi qosimsha su`wretlew menen teren` mag`anada jetkerip beredi. Bul su`wret Ulli Watandarliq (Ekinshi du`n`ya ju`zlik uris) da`wirlerine bag`ishlang`an. ko`plegen natyurmort janrindag`i kartinalar arqali sezimlerdi, ha`r qiyli keypiyatlardi biliwimizge boladi. Bul sezimlerge quwanish, bayram, qayg`i, ayanish, oylandiriw uqibina iye buyimlar jiynag`i kiredi. Bunday natyurmortlar eske aliw, qayg`iriw, ta`sirleniw siyaqli sezimlerdi payda etedi.
Dekorativ natyurmortlar XX a`sirdin` baslarinan, anig`irag`i 1920-1930 jillardan berli belgili. Keyingi waqitlarda ken` taralg`an ko`rgizbe, jurnallar ha`m al`bomlarda usi ko`rinistegi natyurmort do`retpelerdi jiyi ushiratiwg`a boladi. Ko`plegen Batis Evropa, Rossiya, O`zbekstan ja`ne Qaraqalpaqstan su`wretshileri arasinda dekorativ ko`rinistegi natyurmort jaratip atirg`an su`wretshiler do`retpeleri o`zgeshe orin tutadi. Dekorativ natyurmortlar ha`r qiyli jag`daydag`i, ko`rinistegi, toplamdag`i zatlar ha`m buyimlardin` o`zgeshe, yag`niy jarqin ren`ler menen, formalarin ayriqsha ko`rsetiw, kontur siziqlardi qollaniw, o`zgeshe ren`ler gammasinda su`wretlew kibi usillarda ko`rsetiledi. Belgili su`wretshiler-Madil`yani, Pol` Sezian, Vinsent Van Gog, N.kustodiev, I.Malikov, N.Korovin, K.Malevich, N.Kuprin, U.Tansikbaev, A.Shpade, G.Abduraxamanova, S.Baybosinov ha`m tag`i basqa ko`plep su`wretshiler o`z do`retiwshilik o`miri da`wirinde ha`r qiyli tematikada, tu`rli ko`rinistegi ha`m mazmundag`i dekorativ natyurmortla`r do`retken. Misali: Pol` Sezani do`retken «Almalar», N.Kustodievtin` «Shay ishiw» ha`m «Nanlar», N.Mashkovtin` «Nan o`nimleri», N.Kuprinnin` «Aq shaynek ha`m ko`k shiysheli natyurmort»\, A.Shpadenin` «Aq basqur fonindag`i natyurmort», E.Joldastovtin` «Qumanlar», S.Baybosinovtin` «Jin`g`il menen natyurmort» ha`m tag`i basqa natyurmort do`retpeleri joqarida atap o`tilgen belgileri menen dekorativ ko`riniske iye bolip, ha`r qiyli ta`sirlerde tamashago`ylerdin` diqqat-itibarin o`zine tarta aladi.
Ja`ne bir natyurmort tu`rlerinin` biri –bul filosofiyaliq pikirlerdi payda etiwshi natyurmortlardi da atap o`tsek boladi. Bunday ko`rinistegi natyurmortlar ko`binshe tematikaliq kartinalarda, olardin` sezimtallig`in asiriw, bolip atirg`an waqiyanin` tamashago`ylerge ayriqsha ta`sir etiwi ku`shin ko`beytiw ushin qollaniladi. Bunday natyurmortlar ha`m qiyli ko`rinis, sezimler, ku`shler jag`daylardi ko`rsetiwshi ko`rinisler, usi jag`daylardi timsallar ha`r kiyli an`latiwshi buyimlardan ibarat boladi. Misali: janip turg`an shamlar, Orta a`sirlerde belgili bolg`an qural-jaraq, sawit-saymanlar, beti ashilip turg`an kitap, adamnin` bas su`yegi, saat qusag`an buyimlar filosofiyaliq oylaniw, timsal mag`analarin beredi. Misal retinde Oyaniw da`wirinde jasag`an ha`m do`retken Titsian jaratqan «Ta`wbege kelgen Mariya-Magdalina» dep atalg`an belgili kartinasin alip qaraytug`in bolsaq, polotnoda shashlari iynine to`gilip turg`an, ko`zlerinen jas ag`ip aspang`a qarap ta`wbege kelip turg`an jas hayaldi su`wretin ko`remiz. Onin` bet-a`lpeti, pu`tin tulg`asi ha`m otirg`an jag`dayi onin` ishki tolg`anislar, teren` qaygiriw qusag`an sezimlerde ekenin ko`rsetip atir. Onin` aldinda bolsa betleri ashilg`an diniy kitap, janip turg`an sham ha`m adamnin` bas su`yegi shuqur mag`anag`a iye bolg`an filosofiyaliq tu`siniklerdi payda etedi. Sebebi, uliwma bag`dardag`i filosofiyaliq tu`siniklerdegi timsallar bull-adamnin` bas su`yegi-adamzattin` o`limish ekeni, janip turg`an sham- adam o`mirinin` tawsiliwi, waqitshalig`i (adam o`miri bir shamnin` janip-o`shiwi, yag`niy ha`r bir baslamanin` aqiri bar ekenligi), al, ashiq turg`an kitap bolsa, insannin` ha`r bir ha`reketi, islegen isleri, jaqsi-jaman ha`reketi, oy-pikirlerinin` esap-sanag`i bar ekenligin bildiriwshi timsallar esaplanadi.
Sonday-aq, G.Abdurahmanovanin` «Bir o`zi….» dep atalg`an kartinasinda bo`lme ishinde stol aldinda bir o`zi otirg`an qartayg`an hayal su`wretlengen. Stol ustinde ashilmag`an xatlar, bir chaynik, bir stakan turipti. Al, onin` artinda ramag`a salip fotosu`wretler, saat diywalg`a ildirilgen. Kishi ko`lemdegi ayna bolsa kelti perdeler menen perdelengen. Bull buyimlardin` barlig`i xayaldin` jalg`ishlig`in, ol ha`tte sawatsiz bolg`ani ushin perzentlerinen kelgen xatlardi oqiy almaytug`in da`rejede ekenin ju`da` ta`sirli etip su`wretlegen ha`mde usi ta`sirlerdi elede ku`sheytip tur.
Solay etip natyurmort janrina tiyisli kartinalardi elede ko`§legen shaqaplarg`a bolip, mayda ko`rinisleri ha`m ma`nislerin esapqa aliw, yag`niy analitik da`rejede maydalap ko`riw shig`iwg`a, sonin` menen birge olardi bir-biri menen salistirmali tu`rde analiz ju`rgiziwge de boladi.
Sonday-aq, joqarida aytilip o`tilgen kartinalardi tek bir ta`repten talqilawg`a da bolmaydi. O`ytkeni, bir kartina misalinda bir neshe natyurmort tuwrali ha`r qiyli tu`rlerin tu`sindiriwge boladi. Misali: tariyxiy, milliy lirikaliq, sezimtalliq barlig`i bir waqitta tu`siniliwi mu`mkin.
Kartinag`a qarap turip waqitti geografiyaliq aymaqti, milliylikti, u`rip-a`detlerdi de biliwge boladi. Su`wretlenip atirg`an buyimlardin` ko`rinisin usillar haqqinda ko`p na`rselerdi so`ylep beredi. Natyurmort arqali ha`r qiyli mag`liwmatlardi biliwge boladi. Jeke natyurmorttin` milliyligine itibar qilatug`in bolsaq qaraqadpaq milliy natyurmort shig`armalarina itibar qaratamiz.
Qaraqalpaqstanda su`wretlew o`neri ishinde «Milliy» natyurmort janrina ko`birek diqqat awdarilg`an ha`m su`wretshiler arasinda ken` tarqalg`an. Uliwma usi u`lke sheberlerinin` barliq ko`rkem o`ner tartiwlarinin` do`retpeleri milliylik, u`rip-a`detler, da`stu`rler menen tig`iz baylanisli bolip qa`liplesken. Usinday mazmundag`i natyurmortlar jergilikli su`wretshiler Qidirbay Saipov, Jollibay Izentaev, Bazarbay Serekeev, Erkin Joldasov, Jetker Aytimbetov, Al`vina Shpade, Marat Qudaybergenov, Sarsen Baybosinov, Galliya Abduraxmanova, Berdibay Tajimuratov, Aman Matchanov, Isxok Muhitov, Islam Alibekov ha`m tag`i da ko`plegen sheber su`wretshilerdin` jumislarinda ko`rsek boladi.
Qidirbay Saipovtin` do`retpelerinde qanday da bir o`zgeshe sezimtalliqti, tinishliqti ko`rsetse, Al`vina Shpade do`retken natyurmortlar ko`binshe dekorativ natyurmort usilinda usinilg`an. Ha`r bir su`wretshinin` ko`riw, qabil etiw, ko`rsetip beriw uqibi, sonday-aq o`zine ta`n bolg`an ren`ler beriw, jaqtiliq-saya qatnaslari, kompozitsiya sheshimleri o`zgeshe boladi. Sonin` ushinda ha`r bir su`wretshinin` shig`armasi qaytalanbaydi. Qaraqalpaq natyurmort islew sheberlerinin` do`retken jumislarinin` ayirimlarin ko`zlep shiqsaq boladi.
Misali : Jollibay Izentaev-Qaraqalpaq su`wretlew o`neri sheberlerinin` biri, birinshi professional su`wretshilerden esaplanadi. Onin` ko`plegen kartinalari o`zgeshe ko`riniske iye bolip, ko`plegen su`wretlew o`neri izertlewshilerinin` baqlawinsha aniq do`retken kartinalari Frantsuz impressionizm (XIX a`sirdin` ekinshi yarimi, 60- jillardan baslap rawajlang`an) ag`imi belgileri sheberleri, a`sirese Pol` Gogen, Vinsiy Van Gog, Pol` Sezann, Pol` Mone, sonday-aq o`zbek ko`rkem o`nerin belgili bolg`an Ural Tansiqbaev usillarina qizig`ip do`retken. Ol o`zinin` kartinalarinda usi atlari atalg`an sheberlerdin` islew texnikalarina tiykarlanip islengen usillardi paydalang`an. Onin` kartinalar do`retiwindegi en` basli ku`sh Qaraqalalpaqstan ta`biyatinin` ashiq ren`leri (konstrast) toyg`inliqlari arqali millits toqiwshiliq bezewlerindegi ren`ler ha`m ha`r qiyli miywelerdegi ren`lerdin` u`ylesimligi bolip tabiladi. Su`wretshinin` do`retpelerinde ren` ha`m jaqtiliq a`hmiyetli orin tutadi. Su`wretshinin` do`retken natyurmortlarinda ishki dinamizm ha`m u`ylesimlilik (garmoniyaliq) sezimleri ko`rsetilgen. Onin` 1970-1980 jillarda do`retken natyurmortlari misal bola aladi. « Anarli natyurmort» kartinasinda su`wretshinin` o`zine ta`n o`zgesheliklerge iye islew usillarin ko`riwimizge boladi. Bul kartina 1976-jili do`retilgen bolip, bunda onsha uzaq bolmag`an bosliqta, bir-birine jaqin, artqi plang`a (arqa foni esabinda) nag`islanip islengen, kestelengen ornamentler menen toltirilg`an ha`m milliy ruwxta, o`zgeshe sezimler arqali islengen.
Keyingi 1980-jillarda natyurmortlar ko`binshe zatlardi aniq ko`rsetiw menen birge ruwxiy ko`terinkilik qosa seziledi. Miyweler ha`m paliz o`nimlerin su`wretley otirip, J.Izentaev bay xaliq qol o`nerinin` u`lgilerinen ken`nen qollang`an. «Qumanli natyurmort» (1982 jili do`retilgen) do`retpesin de aniq ta`biyg`iy tu`rde jaratilg`an.
Natyurmorttin` jaylastiriliwi ha`m ko`lemlerinin` bir-birine qatnaslari, ren`leri ha`m fakturalarinin` u`ylesimliligi jaqsilap jaylastirilg`an. Bul polotnolar arqali ruwxiy tosqinlaniw ha`m quwanishli saltanatliliq atmosferasi payda boladi.
Milliy natyurmort yaki natyurmort du`ziwdegi milliylikti karap shig`atug`in bolsaq belgili su`wretshi Bazarbay Serekeevtin` jumislarina ayriqsha itibar beriliwi kerek. O`ytkeni, bull sheber su`wretshi sha`rtli tu`rde xaliqliq sheber degen ataqqa ilayiq. Onin` belgili kartinalari No`kis ma`mleketlik I.V.Savitskiy atindag`i ko`rkem-o`ner muzeyinde saqlanip atir. Ol do`retken natyurmortlar o`zlerinin` ren`leri, paydalanilg`an yag`niy su`wretlenip atirg`an zatlar ha`m buyimlar ko`rinisleri, natyurmorttin` du`ziliwi, islew usillari menen ayriqsha orindi tutadi. Su`wretshinin` jaqsi ko`rgen ren`leri bull-toyg`in qizil, sarg`ish-qizil, toyg`in jasil ha`m sari ren`ler esaplanadi. Bul, itibar qilg`an bolsan`iz quwanish, o`mir, baxt, gu`lleniw ren`leri bolip, ol do`retken kartinalar rasinan da quwanish, su`yispenshilik, go`zzalliq qusag`an sezimlerdi payda etetug`ini aniq. B.Serekeev do`retken natyurmortlar, misali : «Su`tli natyurmort» «Almali natyurmort», «Ba`ha`r gu`lleri» ha`m tag`i basqa ko`plegen natyurmort do`retpeleri usi janr boyinsha o`z bilimleri ha`m ta`jiriybelerin ku`sheytiwdi qa`lewshi jas su`wretshiler ushin ju`da` bay ha`m paydali mektep bolip tabiladi. Sebebi B.Serekeev o`zinin` jumislarinda su`wretshiler biliwi kerek bolg`an derlik barliq talap ha`m bilimlerge tayana otirip islengen jag`daylardi ushiratiwg`a boladi.
Su`wretshi o`zinin` jumislarin o`zine ta`n bolg`an milliy maqtanish, tinishliq ko`rinislerdi ishki dinamik sezimler menen qosa o`zgeshe kolorite su`wretley alg`an : Ol o`zinshe ta`biyat qubilislari menen adamzat arasindag`i qarim-qatnaslardi ju`da` jaqsi tu`singen ha`m o`zinin` kartinalari arqali ko`rsete alg`an.
«Su`tli natyurmort» kartinasinda milliy toqilg`an gilemsheler, aqbuskurlar menen bezelgen qara u`y keregelerin arqa fon sipatinda qollang`an halda edenge to`selgen quraq ko`rpeshe qasinda quraq dasturxan u`stinde ag`ash kersen tabaq ishinde toli appaq su`t, su`tke u`lken ag`ash sho`mish saling`an ha`m sapal keselerge quyilg`an. Su`wretlenip atirg`an buyimlar ren`leri, ko`lemlik ko`rinisleri ha`m materiallig`i jaqsi ko`rsetilgen. Su`wretshi kartinadag`i ha`r bir buyimdi o`zgeshe su`yispenshilik ha`m ha`wes penen su`wretlewge tirisqan. Su`wretshinin` o`zi tan`lap alg`an temasi ha`m su`wretlenip atirg`an ob`ektlerge bolg`an o`zinin` qatnasi, onin` jumis islew da`wirindegi ishki oy-sezimleri, keypiyatlari, aldina qoyg`an maqsetleri-bulardin` b`a`ri su`wretleri, do`retpeleri arqali tamashago`yge jetip keledi. Solay eken, su`wretshiler do`retken ha`r bir kartinalar o`zine ta`n mag`liwmat beriwshi ku`shke iye.
Bazarbay Serekeevtin` ha`r bir do`retken shig`armasi milliylik suwg`arilgan. Serekeev o`z jumislarinda xaliqliq xarakterge iye bolg`ani ushin ko`pshilikke tanis sheber su`wretshi. Onin` su`wretleri milliy ren` u`ylesimligi tan`lag`an temasi, mazmuni ha`m islew usillari o`zine say bolip, basqa su`wretshilerden ajiralip turadi. Juwmaqlap aytqanda, qaraqalpaq milliy miyraslarin saqlaw, olardi kartinalarda sa`wlelendiriw u`lken a`xmiyetke iye. Sonin` ushinda kartinalar do`retiliw da`wirinen baslap ko`rgizbelerge qoyilatug`in waqitqa shekem o`z do`retiwshisinin` sezimleri, onin` qayg`i-ha`reketleri, keypiyatlari, quwanish ha`m ra`ha`tleniw qusag`an sezimleri menen de toliqtiriladi. Ko`rgizbe zallarinda, muzey ekspozitsiyalarinda ko`plegen natyurmort do`retpelerin tamashalap ju`rip mine usi na`rselerdi biliwge ha`m seziwge boladi. Sebebi, natyurmort jaratiw o`li du`n`yag`a «Jan beriw», «Tiriltiriw», onin` menen qarim-qatnasta boliw» demekdur. Ko`plegen ko`rgizbe ko`riwshiler mine usig`an itibar beredi. Kartinalar o`zlerinin` avtori ha`m temasi haqqinda ko`p mag`liwmat bere aladi. Natyurmort janri haqqinda tu`siniklerge toqtalip o`te turip, sha`rtli tu`rde onin` tu`rleri menen tanisip o`tiw kerek. Natyurmort do`retpelerinin` o`zgeshelikleri de usilarg`a baylanisli ekenin este saqlaw kerek.
|
