|
Õzbekstan respublikasi joqari hám orta arnawli biLİmlendiRİw miNİstrliGİ
|
| bet | 158/191 | | Sana | 14.05.2024 | | Hajmi | 2,75 Mb. | | #230680 |
Bog'liq FILOSOFIYAMetafizika – grekcha so`z bo`lib, lug`aviy ma`noda «fizikadan keyin» degan mazmunni ifodalaydi. Bu tushuncha, falsafa tarixida birinchi marta, Qadimgi Yunonistonning buyuk faylasufi Aristotelning «Ilk falsafa» deb atalgan asarlariga nisbatan ishlatilgan. Ko`p hollarda, dialektikaga qarama-qarshi deb talqin etiladigan metafizika olamdagi narsa va hodisalarni o`rganishda ularning muayyan vaqt davomida nisbatan o`zgarmasdan, alohida turgan holatiga diqqatni ko`proq qaratadigan usuldir. Bu usul qo`llanganida olamning namoyon bo`lish shakllari hamda ular bilan bog`liq bo`lgan jarayonlarning alohida qismi yoki holatiga asosiy e`tibor beriladi. Voqea, hodisa va jarayonlarni doimiy o`zgarish holatida o`rganish nihoyatda qiyin bo`lganligidan, nafaqat faylasuflar, balki barcha fan mutaxassislari uning nisbatan tinch va o`zgarmay turgan holatini o`rganadilar, tadqiq etadilar.
Najmiddin Kubro (1154-1226) - kubraviya tariqatining asoschisidir. Xevada tug`ilgan, yozgan asarlari orasida «Sharhus-sunna val-masolih", «Usuli ashara», «Favoihul-jamol» kabilar mashhurdir. Kubraviya tariqatining mohiyati o`nta usulda mujassamlashgan. Bular — tangriga o`z xohishi bilan yuzlashish, zuhd fi dunyo — har qanday lazzatdan o`zini tiyish, tavakkul — Ollohga e`tiqodi pokligi uchun barcha narsalardan voz kechish, qanoat, uzlat — xilvatni ixtiyor qilish, mulozamat az-zikr — uzluksiz zikr, tavajjuh — Haqqa muhabbat qo`yish, sabr — nafs balosidan ozod bo`lish, muroqaba — tafakkurga g`arq bo`lish, rizo — tangri xushnudligini qozonishdan iborat.
Neotomizm — XX asrdagi eng yirik diniy-falsafiy oqim bo`lib, u o`rta asrlardagi (XIII asr) Foma Akvinskiyning ta`limotini qaytadan tikladi. U (neo — yangi, tomizm — «foma», transkriptsiyada «toma» bo`lib o`zgargan) Foma Akvinskiyning yangi, zamonaviy ta`limoti demakdir. Bu ta`limotga ko`ra, ilm va e`tiqod o`rtasida to`la muvofiqlik, uyg`unlik bor. Ular bir-birini to`ldirib turadi, har ikkisi ham xudo tomonidan berilgan xaqiqat.
Neotomizm vakillari fikricha, ilm etmagan joyda e`tiqod qo`llanishi kerak. Lekin bu e`tiqod ko`r-ko`rona, shunchaki ishonch bo`lmay, balki mantiqan teran anglangan e`tiqod bo`lishi kerak. Xudoning mavjudligini falsafa turli mantiqiy usullar orqali isbot qilishi lozim. Shunday qilib, falsafaning vazifasi dinga xizmat qilishdan iboratdir.
Neotomistlar dunyoni, jamiyatni xudo yaratgan, jamiyat taraqqiyoti xudoning rejasi asosida boradi, deydilar. Diniy teologiya oqimi bo`lganligidan neotomizm albatta, ilohiy qadriyatlarni ustuvor qo`yadi. Ammo u din va uning jamiyatdagi o`rniga, o`zining nomi kelib chiqishiga sabab bo`lgan, Foma Akvinskiy zamonidan farqli yondoshadi. Fomadan keyingi davr evropada xristianlikning sofligini saqlash g`oyasi, asta-sekin mutlaqlashib, o`rta asr aqidaparastligining ma`lum ko`rinishlaridan biri-inkvizitsiyaga olib kelgan edi. Bu esa hurfikrlilik, ilm-fandagi yangilikka qarshi kurashga aylanib ketgan edi. Lekin inson huquqlari, fikr erkinligi demokratiya belgisiga aylangan XX asrda bunday o`taketgan aqidaparstlikka o`rin yo`q. Neotomizm hozirgi tsivilizatsiyali dunyoda tsivilizatsiyalashgan ta`limot sifatida maydonga chiqmoqda. O`z navbatida bu demokratiya ustivor bo`lgan hayot tarziga muayyan darajada mos keladi.
|
| |
