|
Manas Leviyevning ómiri hàm dóretiwshiligiı
|
| bet | 4/8 | | Sana | 15.05.2024 | | Hajmi | 108,38 Kb. | | #234647 |
Bog'liq Muzika tarixi kursxxxxx1.1 Manas Leviyevning ómiri hàm dóretiwshiligiı.
Ozbekiston xalıq artisti, kompozitor Leviev Manas XX ásir ozbek muzıkası tariyxı betlerinde jaqtı, unutilmas ız qaldırdı. Ol zamanagóy ozbek professional muzıka kórkem óneriniń rawajlanıw procesine tiykar tamaqtasın qoygan kompozitorlardan biri bolıp tabıladı. Ol jaratqan ózine tartatuǵınlı qasıq - romanslar, simfonik, vokal - simfonik dóretpeler, balet, ásirese, muzıkalı drama, muzıkalı komediya hám kinomusiqasi menen el, xalıq - jurt húrmetine iye boldi.
1.2. Kompozitordıń balalıq hám studentlik jılları.
Leviev Menashe (Manas — laqapı ) Betyanovich. Namangan qalasında 1912 jıldıń 25 iyulda tuwildi. Áta – onasi Samarqand qalasında jasaǵan, 1910 jılı ekonomikalıq jaǵdayı jamanlıǵı sebepli Namangan qalasına koshedi, 1917 jılı Qoqanǵa ketedi. Bul qalada tınıshsızlıq sebepli taǵı Samarqandga koshib keledi. Ol eń aldın ájaǵalarınan sheńber hám duwtar shertishni, keyinirek YAguda hám Izro ájaǵalarınan nay shertiwdi uyrenedı. Samarqandda onı 1920 jılı orta tálim «Turan» atlı ozbek mektepke qabıllaydı. Bir jıldan son 26 - mektepke de qatnab turıwǵa ruxsat beriwdi. Onıń turmısında 1928 jıl unutilmas jıl boldi. 8 - klassti pıtkeriwi menenaq, Ozbekistan xalıq artisti, artist Ali Mal azıqus Ibragimov ozi dúzgen 120 kisiden ibarat «Kok koylekliler ansambli» ne jumısqa usınıs etdi.Usı ansambldıń muzıka basshısı T. Sadıqov edi. Ansamblda odan tısqarı D. Zokirov, N. Hasanov, I. Oqilov, A. Joraev, V. Abdullaev hám basqalar aktiv qatnasar edi. Osha jılı N. N. Mironov baslıqlıǵında Samarqandda Muzıka hám xoreografiya institutı ashıldı. Manas, M. Eń ullıiy, M. Burhonov, T.Sadıqov, SH. Ramazonov, O. Halimov, R. Olloberganov, M. Kalantarov, SH. Iyesiovlar birinshilerden bolib alıwǵa kiredi.
Tigiwshi Benyamin hám úy biykesi Bloriya Leviyevlar shańaraǵı Namangandagi basqa shańaraqlardan ajralıp turardı. Olardıń naq 11 dana perzentiniń muzıka hám qosıqqa bolǵan qızıǵıwshılıǵı kúshli bolǵan. Olardıń naslinde muzıkashılar bolmasa -de, keshteleri shańaraq arofida jıynalıp qosıq jırlaw, duwtar, nay, sheńber shertiw dástúrge aynalǵan edi. Oqımıslı anası tárepinen shólkemlestirilgen konsertlardan tekǵana dosları, bálki qońsılaslar hám tanıwlar da payda kóriwshi boladi. Tamashagóylar, ásirese genje ul Manasnitin shıǵıwların zawıq menen kútedi— ol máhelledegi toylardan kórip alǵan ózbek hám tájik nama hám oyınların uqıp penen atqarıw etip bererdi. Ol ataqlı qurandı yadǵa biletuǵın adamlardıń shıǵıwların qala shayxanaları hám bazar maydanlarında da esitedi.
1922 jıl Leviyevlar shańaraǵı Samarqandga kóship keledi, onda Manas eki mektepte - ózbekshe “Turan” hám 26 -sanlı tájik-evrey mektepte oqıadı. Kompozitordıń ózi xotirlashicha, Samarqand óziniń áyyemgi aǵash arxitektorchiligi, ónermentshileri, sawda sawda qatarlarıları, ásirese, muzıka hám teatr mádeniyatı menen “men ushın psixik mádeniyatımdı qáliplestirgen turmıslıq derek bolıp qaldı”, dep xotirlaydi kompozitor. Samarqandda oǵan 12 naychilardan shólkemlesken “Naychilar” mektep ansamblın ashıw tapsırıwadı. Bul ansambl qalada tez maba qazanadı.
Jas iqtidor iyesiniń qábiletin 1926 jıl Samarqanddagi gastrol xızmet saparına kelgen belgili Buxara qosıqshısı Levi Baxanov payqaydi. Áyne áne sol shireli búlbil kibi, Buxaranıń sońǵı amiri Said Alımxonning qurandı yadǵa biletuǵın adamı Manasni duwtar, naydagi atqarılıwın kórip, muzıka menen saldamlı shuǵıllanıw kerekligi hám eger kerek bolsa, óz járdemin usınıs etedi. Lekin Manasning ákesi qattı biytap bolıp qalıp, tálim haqqındaǵı o'yni bir muncha waqıtqa esten shıǵarıwǵa tuwrı keledi. Soǵan qaramay, oradan 4 jıl ótkennen, Leviyev M. Eń ullı, M. Burhonov, M. Qalandarov, T. Sadıqov sıyaqlı bolajaq muzıka mash'allari menen ushrasadı.3
1930 jıl Leviyev Samarqand ilimiy-izertlew institutınıń muzıka hám xoreografiya baǵdarına oqıwǵa kiredi.Bul jerde ol aqır-aqıbetde, muzıka sawatın úyrenedi. Muzıkanıń názik sırların úyreniw tárepke bolǵan qızıǵıwshılıq onı 1933 jıl Musorgskiy atlı Leningrad muzıka texnikumiga alıp keledi. Neva qalasına keliwi, ásirese, Betxoven hám Chaykovskiy dóretpelerin atqarıw etken simfonik konsert atqarılıwın esitiwi, Leviyev kewilin pútkilley ózgertirip jiberedi: “Men jaslarımdı tutıp turolmadim, ishim qaynab, men bolǵanday qanat jazıp, ko'kka ushıw etken sıyaqlı boldım”, dep esleydi kompozitor konsert haqqındaǵı yadlarında.
Ruhlangan jaǵday Leviyevni uzaq waqıt tart etpedi. Ol garmoniya hám polifoniya menen tanısadı, kóp dawıslı sistemaǵa kirisiwedi hám teatr premyeralari bilgishi bolǵan. Jas kompozitor ushın Leningrad filarmoniyasida onıń ataqlı bolǵan “Nurxon” poemasini atqarıw etiwleri ol ushın haqıyqıy bayram bolǵan. Áyne bul dóretpe menen ol konservatoriyaning kompozitorlik bólimine oqıwǵa kirgen, M. Gnesin qabıl etken imtixanda bolsa Leviyevning poemasini fortepianoda D. Shostakovichning ózi atqarıw etken.
Qızıq jaǵday — Leviyevning konservatoriyadagi ustazı X. Kushnarev oqıwshısına tuwrı jónelis kórsetiw ushın aldın ózi Ózbekstan xalıq qosıqlarına kiriwge háreket etken. Manas ustazına eki ay dawamında duwtar hám nayda shalıp, milliy qosıqlardı kuylagan, keyin Kushnarev ol menen xalıq namaların túrli mısallarda islep shıǵıw usıllar ústinde islegen.
Urıs baslanǵanda Leviyev da Leningrad konservatoriyasining basqa studentleri sıyaqlı oqıtıwshılarınıń kelispewshilikine qaramay, óz qálewi menen 265 o'qchi bataloni quramınan jay aladı. Biraq, oradan eki ay ótkennen, jangda salmaqli jaralanadı, esitiw qábiletinen ayrılay dep, Tashkentke keltiriledi. Biraq, emlewxanada Leviyevning “Leningrad ushın” dep atalǵan birinshi áskeriy qosıǵı payda boladı, keyinirek front konsertlarida shıńǵırlaydi.
Tashkentte Leviyevning kompozitorlik intalı ayriqsha kúshke iye boladı. G'. Ǵulom, A. Qahhor, H. Alımjon, K. Yashenlar menen teń avtorlikda áskeriy-patriotlıq hám lirik qosıqları menen birge, óziniń kompozitorlik muhoratini joqarı dárejede jetilistiriwtirib, “Jaloliddin” muzıkalı dramasi ushın muzıka bastalaydi.
Leviyevning áyne iqtidori gullagan máwsimi 50-70 jıllarǵa tuwrı keledi. Bul waqıtta ol Ózbek televidenie hám radiosi, respublikanıń konsert ilajları, Ornıqlıiy atındaǵı teatr kórkem keńesi jumıslarında aktiv qatnas etedi. Dáslepki bar ekranda shıńǵırlaǵan onıń ájayıp qosıqları estrada konsertlariga kirip, ózbek xalqi turmısına bekkem o'rnashadi.
Ózbek muzıkası tártip kriteryaların ornatıp, 55-jıl Leviyev Ózbekstan kompozitorler awqamı basqarması juwapker xatkeri etip tayınlanadı. Búgingi kúnde de belgili mádeniyat ǵayratkerleri sol dáwir haqqında — miyrasları XX ásir áwladları úyreniwi ushın jetkilikli bolǵan muzıkanıń altın dáwiri dep ataydılar.4
Usı ansambldıń muzıka basshısı T. Sadıqov edi. Ansamblda odan tısqarı D. Zokirov, N. Hasanov, I. Oqilov, A. Joraev, v. Abdullaev hám basqalar aktiv qatnasar edi. Osha jılı N. N. Mironov baslıqlıǵında Samarqandda Muzıka hám xoreografiya institutı ashıldı. Manas, M. Eń ullıiy, M. Burhonov, T. Sadıqov, SH. Ramazonov, O. Halimov, R. Olloberganov, M. Kalantarov, SH. Iyesiovlar birinshilerden bolib aǵıwǵa kirediler. 1929 jılı Ozbekiston jaslar oraylıq qomitasi Levievni Turkmenistan Respublikası Kerki qalasındaǵı ozbek teatriga járdem beriw ushın muzıka basshısı etip tayınladi. Ol teatrda cholgu ansamblın dúzedi. 1930 jıldan taǵı dostlari menen institutda aǵıwdı dawam ettiredi. Samarqandda jaylasqan ozbek áskeriy diviziyasi qomondoni Áskeriy ofitserlar úyinde qosıq hám oyın ansamblı dúziwdi ótinish etdi. M Leviev «Diviziya qádem taslamokda» (M.Raxmetullaev sazı ) ǵalabalıq marsh qasıǵı hám taǵı eki oyın namaların jaratadı hám ansanbl kontsertlar bere baslaydı. M Leviev 1933 jılı Leningrad muzıka texnikumiga teoriyalıq kompozitorlıq bolimiga aǵıwǵa kiredi. 1938 jılda bolsa muzıka texnikumini bitirib, Leningrad mámleket konservatoriyasiga imtixanlardı tapsırıp, aǵıwǵa kiredi. 1941 jılı 1 kurs imtixanların tapsırıp uyge qaytıw Ramazan yaki Qurban hayttan aldıńǵı kúninde urıs baslanıp ketti. Kurslas hám pedagoglar menen qangilli askarlar diviziyasi qatarına qasıladi. Petergof qalasın qorǵaw jangida qatnasıp, oyogidan jaradar bolib, Leningrad hám volxov qalalarındaǵı áskeriy emlewxanalarda emlenip, 1942 jıldıń iyun ayında Tashkentke qaytıp keledi.
|
| |
