3-Modul: Atmosfera havosini muhofaza qilish asoslari.
3.1-Mavzu: Atmosferaning tarkibi va tuzilishi.
reja:
3.1.1 Atmosferani ifloslantiruvchi manbalar;
3.1.2 Atmosferani ifloslanishining salbiy oqibatlari (Issiqhona effekti, kislotali
yomg„irlar, ozon qatlamining yemirilishi); Atmosferada ifloslantiruvchi
moddalarning tarqalishi.
3.1.3 Atmosfera havosini zaharli gazlar bilan ifloslanishi, ularni kamaytirish va
zararsizlantirish yo„llari.
3.1.4 Atrof-muhit sifatini sanitar-gigienik va ekologik me‟yorlash. Sanitar himoya
zonalari REK va ruxsat etilgan tashlamalar me‟yori – RETM tushinchalari.
3
.1.1 Atmosferani
ifloslantiruvchi
manbalar;
Atmosfera-deb
Yerni
ultrabinafsha nurlardan va haroratni keskin oʹzgarishlaridan saqlab turuvchi gazsimon
qobiqqa aytiladi. Tashqi va ichki faktorlar taʹsiri ostida atmosferada doimo gidrodinamik,
issiqlik,
elektromagnit, kimiyoviy, fotokimyoviy va boshqa jarayonlar sodir boʹlib
turadi va ularga atmosfera havosining bosimi, harorati, oqimlarning yoʹnalish tezligi va
x.k. bogʹliqdir.
Atmosfera massasi - 5300000 million (5,3·10-15 t) boʹlib, u planetamiz
massasining 1/10 qismini tashkil qiladi.
Atmosferani quyidagi shartli 5 qatlamga ajratiladi (7.1.1-rasm):
1. Troposfera – eng Yerga yaqin joylashgan atmosfera qavati boʹlib
uning qalinligi
ekvator tepasida 16-18 km.ni, qutb tepasida esa, 7-9 km.ni tashkil yetadi.
Bu qavatda
atmosfera havosining 80% joylashgan boʹlib, asosiy ob-havo oʹzgarishlari shu yerda hosil
boʹladi. Havoning harorati - 70°C gacha yetadi. Bu qatlamda 8% namlik bordir.
2. Stratosfera – 50-60 km.gacha masofada joylashgan boʹlib, bu yerda 5% atmosfera
havosi bordir. Bu qatlamda havoning tezligi 100 km (soat) harorat esa xar 1 km.da 1-2°C
ga oshib boradi. Bu qatlamda qalinligi 3-4 mm.ga teng boʹlgan ozon qatlami
joylashgandir.
