- toshkoʹmir yoqish hisobiga, atmosferaga qurum, kul. SO2 cniqaradigan issiqlik elektr
stansiyalari (IES);
- atmosferaga ajratayotgan gazlar bilan birga qurum, chand, temir oksidi va SO2, ayrim
hollarda ftoridlar chiqaradigan metallurgiya zavodlari;
- koʹp miqdorda chang chiqaruvchi manba hisoblanadigan sement zavodlari hisoblanadi.
Anorganik moddalar ishlab chiqaradigan korxonalar atmosferani SO2, SiF4, HF, NO,
N02 kabi gazlar bilan ifloslaydi.
Selyuloza ishlab chiqarish, neftni qayta ishlash
korxonalari atmosferaga yomon hidli gaz holatdagi chiqindilarni tashlaydi.
Quyida sanoat soxalarining, atmosfera havosini ifloslantirish ulushi (%) berilgan:
Transport
40
Elektroenergetika
28,5
Rangli metallurgiya
21,6
Qora metallurgiya
15,2
Neft qazib chiqarish
7,9
Neftni qayta ishlash
5,1
Mashinasozlik
3,6
Ko`mir
sanoati
3,6
Gaz sanoati
3,3
Qurilish materiallarini ishlab chiqarish
3,2
Kimyo sanoati
2,7
Yog`ochni qayta ishlash
2,6
Oziq – ovqat sanoati
1,5
Mudofaa sanoati
0,6
Yengil
sanoat
0,4
Bundan tashqari, barcha sanoat korxonalari oʹz energiya tizimlariga ega boʹlib,
uiardan ajralayotgan gazlar ham havoni ifloslaydi.
7.1.2-rasm. Elektromobil “TESLA”.
Abtomobilimni “tokka ulab”, batareyasini toʹliq quvvat olishini kutsam, eh-he,
bunga qancha vaqt ketadi?
TESLA bosh direktori Ilon Maskning aytishicha, “tez
orada TESLA avtomobil batareyalarini sanoqli soniyalarda toʹliq quvvatlantirishga qodir
“SUPERCHAGER V3” nomli yangi avlod quvvatlantirgichlari ommaviy ishlab
chiqariladi”1.
1
Texnika mojizalari: Bunaqasini hech kim koʹrmagan! Ekologiya xabarnomasi. № 1/2017 Yanvar.
Kimyo sanoati korxonalarining atmosferani ifloslashini
bir necha guruhlarga
boʹlish mumkin:
1. Mahsulotni toʹliqsiz chiqishi voki xomashyoning 100% ini ishlatishga imkon
bermaydigan reaksiyaning oʹziga xos xususiyatlari, (masalan, kontakt usulida H2S04
ishlab chiqarish) yoki soʹnggi mahsulotni yoʹqotish (sement yoki koʹmir sanoatidagi
chang. NH3 ni oksidlash yoʹli bilan HNO3 ishlab chiqarishda N0x ning toliqsiz yuvib
chiqarilishi);
2. Xomashyoda mavjud boʹlgan chiqindi va boshqa zararli moddalarning
atmosferaga
tashlash. Masalan, ftorni tabiiy fosfatdan, ruda va keramik xom ashyodan NF va SiF4
koʹrinishida, oltingugurtni tabiiy gaz, xom neft va toshkoʹmirdan va yana SO2 va H2 S
koʹrinishida sulfid saqlovclii rudadan, kaliy birikmalarini tsement, margimush,
selen
ishlab chiqarishda va H 2S04 ishlab chiqarishda oltingugurt kolchedonini atmosferaga
tashlash;
3. Ishlab chiqarish jarayonlarida ishlatiladigan qator moddalarni, masalan sunʹiy shoyi
va viskoza tayyorlashda uchuvchan organik erituvchilar, CS2 va H2S larni, kamerali va
minorali usullarda H2S04 ishlab chiqarishda NOx larni,
AL ishlab chiqarishda Fe
birikmalarini yoʹqotish.
4. Oksidlanish jarayonlari, qizdirish yoki quritish natijasida atrof-muhitga hidli yoki
oksidlanish mahsulotlarining tushishi, natronniy selluloza tayyorlashda qaynatish
jarayonida merkaptan va H2S ajralishi, nordon azot tuzlaridan olinadigan katalizatorlarni
kuydirishda NO2 larning, karbonatlardan CO, CO2 larning tushishi.
Atmosferani ifloslanishi oqibatlari. Ular quyidagilardan iborat:
1. Tirik organizmlar uchun zarur boʹlgan
havoning sifati buziladi;
2. Insondar salomatligining yomonlashishi va kasalliklar turlarini ortib boradi;
3. Kislotali yomgʹirlarni yogʹishi natijasida oxakli, marmar, metall qoplamali qurilish
inshoatlarining yemiradi;
4. Karbonat angidridning (CO2) koʹpayib borishi natijasida iqlimni isishi (parnik effekti)
sodir boʹladi;
5. Oltingugurt (IV) oksidini (SO2) ortib borishi xisobiga iqlimni sovib ketishi sodir
boʹladi;
6. Freon gazini havoga tushishi natijasida ozon qatlamining yemirilishi kuzatiladi.
